Η Χορωδία της Ουτοπίας», ένα ελληνικό El Systema

Αναδημοσίευση από την Ελευθεροτυπία, Σάββατο 24 Απριλίου 2010

Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Μια «διηπειρωτική» παρέα κοριτσιών παίζει στο μπαλκόνι που βλέπει στον Κεραμεικό. Μέσα, 4-5 δεκάχρονα αγοράκια ανταλλάσσουν αστεία προφανώς, μια που γελάνε δυνατά σε μια γλώσσα που δεν καταλαβαίνουμε. Μια κούκλα μαυρούλα από την Τανζανία ακουμπάει στον λευκό τοίχο του «Κενού Χώρου», μαζί με δύο φίλες της από την Γκάνα και τη Νιγηρία, ψιθυρίζοντας μυστικά.
Μια ξανθόμαλλη «ζουμπουρλού» 6χρονη από την Αλβανία δοκιμάζει με τη φωνή της τις κλίμακες που της υποδεικνύει στο πιάνο γλυκά και ήρεμα η Ματίνα Βενετιάδου. Και μια ακόμα πιο μικρή, χαριτωμένη Αλβανή, η Χριστίνα, με τα μάγουλα των τεσσάρων της χρόνων ροδοκόκκινα, παίζει ρυθμικά τα ποδαράκια της στις άκρες της καρέκλας της, που της πέφτει μεγάλη. Τρώει ένα σοκολατένιο ντόνατ και πασαλείβεται με απόλαυση όσο τα μεγαλύτερα αδέλφια της, η Τζουλιάνα και ο Αγγελος, υπό την επίβλεψη του μπαμπά τους, ετοιμάζονται για την πρώτη ακρόαση της ζωής τους.

Από αυτή την απόψη, ο «Κενός Χώρος» είναι μια απόλυτα δημοκρατική no man's land, χωρίς σύνορα, επιφυλάξεις, κομματικούς υπαινιγμούς περί ελεγχόμενης ιθαγένειας, ακροδεξιές κορόνες και ρατσιστικές απειλές. Είναι, έστω και για το μικρό διάστημα που διαρκεί μια εξέταση στο πιάνο, ένας θύλακας τρυφερού εθελοντισμού και καλωσορίσματος, προστατευμένος από τη σκληρότητα, τις ανισότητες και τις αγριότητες που ενδέχεται να εγκυμονεί η ζωή και η πραγματικότητα από το κατώφλι της οδού Αγησιλάου και πέρα, μέχρι τις φτωχογειτονιές των μεταναστών στο Γκαζοχώρι. Κι ακόμα πιο πέρα. Σε κάθε γωνιά της πόλης που έγινε απρόβλεπτα και ξαφνικά μεγαλούπολη, χωρίς να ξέρει πώς να διαχειριστεί το παρόν της.

Εδώ μέσα κάθε παιδάκι εκπροσωπεί μια ελπιδοφόρα μελλοντική προοπτική. Εκεί έξω ένα αμήχανο, πολιτικό πρόβλημα. Πάρτε για παράδειγμα τη Μινερβέ, τη Χανιφέ και τη Μιρέμ, τρία υπαρκτά «χερουβείμ» με τεράστια εκφραστικά σκούρα μάτια και άμεσα αντανακλαστικά στις μουσικές υποδείξεις. Μέσα είναι παιδιά. Εξω είναι μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας της Κομοτηνής. Μιλούν ελληνικά, είναι Ελληνίδες υπήκοοι αλλά όταν έρχονται τα δύσκολα, συνεννοούνται μεταξύ τους στα τουρκικά. Πώς το διαχειρίζεσαι πολιτικά αυτό; Ευτυχώς εδώ μέσα η μόνη πολιτική είναι αυτή ενός άνευ συνόρων ανθρωπισμού κι άνευ όρων οράματος. Είναι Ουτοπία; Είναι πάντως η χορωδία της.

Η «Χορωδία της Ουτοπίας» συστήνεται αυτές τις ανοιξιάτικες ημέρες, δίνοντας σάρκα και οστά στο όνειρο της Ηλέκτρας-Λήδας Κούτρα, δικηγόρου και προέδρου της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Πλειάδες» - Ελληνική Δράση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Δραστηριοποιείται σ' όλη την Ελλάδα από τον Φεβρουάριο του 2009, παρέχοντας νομική, ιατροφαρμακευτική, εκπαιδευτική και κοινωνική υποστήριξη σε ευάλωτους κοινωνικά πληθυσμούς. Στους στόχους της οργάνωσης, σύμφωνα με το καταστατικό της, είναι η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης υπέρ της εξάλειψης των διακρίσεων αλλά και η ανάδειξη της τέχνης ως «γέφυρας» επικοινωνίας διαφορετικών εθνικοτήτων και ως μέσο εξάλειψης της ξενοφοβίας.

Εξ ου και η ιδέα που μοιράστηκε η κ. Κούτρα με τον φίλο και συνεργάτη της, πιανίστα Νίκο Λαλιώτη: «Δεν κάνουμε το "El Systema" στην Ελλάδα;». Εννοούσε, φυσικά, την περίφημη ορχήστρα της Βενεζουέλας που ιδρύθηκε το 1975 και, με κρατική στήριξη, εκπαίδευσε ως μουσικούς παιδιά που προέρχονταν από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες της χώρας. «Μαζευτήκαμε, το συζητήσαμε και ξεκινήσαμε να φτιάξουμε κατ' αρχήν μια χορωδία - πράγμα πιο εύκολο, αφού δεν χρειάζονται μουσικά όργανα. Τα υπόλοιπα εξελίχθηκαν ως χιονοστιβάδα», λέει ο Νίκος Λαλιώτης.

Εκτός από τον ίδιο τον Νίκο Λαλιώτη, που ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της χορωδίας, επιστρατεύτηκε εθελοντικά μια καλλιτεχνική επιτροπή με σημαντικές προσωπικότητες: Γιώργος Πέτρου, Νίκος Αθηναίος, Θανάσης Αποστολόπουλος, Ειρήνη Καράγιαννη, Μαίρη-Ελεν Νέζη, Πάρης Μέξης, Ηλίας Σακαλάκ. Η Ματίνα Βενετιάδου, απόφοιτος της Μουσικής Ακαδημίας στη Σόφια και με σημαντική προϋπηρεσία στη διεύθυνση ορχήστρας και χορωδίας, ανέλαβε κι εδώ τη διεύθυνση της χορωδίας. Κι οι εθελοντές της Οργάνωσης κινητοποιήθηκαν φροντίζοντας μέσω του διαπολιτισμικού δημοτικού σχολείου του Βοτανικού ή των κοινοτήτων των μεταναστών να κάνουν γνωστή τη διενέργεια ακροάσεων για κορίτσια ηλικίας 6-20 ετών και για αγόρια 6-11 ετών (η φωνή των αγοριών στην εφηβεία αλλάζει και η φωνητική κόπωση είναι αποτρεπτική για να μην υπάρξουν χρόνιες βλάβες). Τα παιδιά είναι διαφορετικών εθνικοτήτων, περιθωριοποιημένα, ανήκουν στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και είναι ουσιαστικά «χωρίς πατρίδα». *

«Εγώ, κυρία, θέλω να μάθω γράμματα»

Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Υπάρχει ένα βαθιά συναισθηματικό, ανθρώπινο κομμάτι αυτής της προετοιμασίας. Είναι αυτό που κάνει τη Ματίνα Βενετιάδου να δακρύζει.

Είδα ότι ρωτούσατε τα παιδιά τι συνηθίζουν ν' ακούν. Τι σας απαντούν;

«Πολλά λένε "Μανώλη Αγγελόπουλο", άλλα "Νίκο Βέρτη" κι ένα μού ανέφερε τον Ζαφείρη Μελά. Είναι συγκινητικό, γιατί κι αυτό το ρεπερτόριο είναι μέρος της μουσικής. Ενα παιδί που έχει ένα μουσικό σημείο αναφοράς μπορεί να περάσει εύκολα και στα άλλα».

Υπάρχουν παιδιά που αντιμετωπίζουν σκληρές συνθήκες διαβίωσης; Που αναγκάζονται να εργαστούν;

«Δεν ρωτάω, από λεπτότητα. Αλλά έχω μάθει ότι υπάρχουν μερικά παιδάκια Ρομ που εργάζονται και δεν μπορούν να πάνε σχολείο. Ενα από αυτά μού είπε μόνο του: "Κυρία, δεν πάω σχολείο, αλλά θέλω πολύ να μάθω γράμματα". Κάποια άλλα παιδάκια που ήρθαν είναι χωρισμένων γονιών. Οι δικοί τους φαίνεται ότι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ασχοληθούν πολύ μαζί τους. Κι έτσι μαζεύτηκαν κι ήρθαν από μόνα τους. Τα βρήκαμε να μας περιμένουν στα σκαλιά πρωί πρωί».

Τι άλλο σας έχει κάνει εντύπωση;

«Η μεγάλη προσέλευση και η προθυμία τους να 'ρθουν να τραγουδήσουν. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έχει κάνει και η τεράστια ευγένεια παιδιών και γονιών. Ηρθαν προχθές στην ακρόαση δύο παιδάκια από το Αφγανιστάν, μαζί με τη μαμά τους, που έλαμπε από χαρά. Κάθησαν και περίμεναν τη σειρά τους με απέραντη ευγένεια, υπομονετικά, χωρίς να μιλάνε. "Χίλια ευχαριστώ", μου είπε η μητέρα, "που δίνετε τη δυνατότητα στα παιδιά μου να κάνουν μουσική. Εγώ δεν θα μπορούσα να πληρώσω μαθήματα: πουλάω αναπτήρες στον δρόμο"».

Σολφέζ και πολλή αγάπη

Οι δύο πρώτες ακροάσεις έγιναν στις 14 και στις 17 Απριλίου στον «Κενό Χώρο» που παραχωρήθηκε για τους επόμενους δύο μήνες από τον ιδιοκτήτη στην οργάνωση για τις ανάγκες της Χορωδίας.

Διευθύντρια του διοικητικού τομέα της οργάνωσης, η Μαρία Λογαρά, μαζί με τον Νίκο Λαλιώτη και τη Ματίνα Βενετιάδου μάς ενημέρωσαν για όλα όσα αφορούν τη χορωδία και τα παιδάκια.

ΑΚΡΟΑΣΕΙΣ. Εχουν ήδη περάσει περί τα 40 παιδάκια, από τα οποία επελέγησαν περίπου 24. Οι ακροάσεις θα συνεχιστούν με στόχο να επιλεγούν κατ' αρχήν 50 παιδιά. Και, αργότερα, θα επαναλαμβάνονται μία μέρα κάθε μήνα, αφού «το γεγονός ότι απευθυνόμαστε σε ευπαθείς ομάδες σημαίνει ότι θα υπάρχουν και μεγαλύτερες διαρροές. Η χορωδία δεν θα κλείσει...».

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ. Η Πολυτίμη είναι από την Γκάνα, η Τζουλιάνα από την Αλβανία, ο Αμάνι από την Τανζανία. Από τις ακροάσεις έχουν περάσει ακόμα παιδιά Ρομ, άλλα από τη Νιγηρία, από το Αφγανιστάν, τη Μολδαβία, την Αλβανία, την Πολωνία. Μια άλλη μεγάλη ομάδα παιδιών είναι μουσουλμανάκια από την Κομοτηνή.

ΧΟΡΗΓΟΙ. Τόσο η οργάνωση όσο και η χορωδία πορεύονται βάσει της εισφοράς των μελών των «Πλειάδων» και κυρίως των χορηγών. «Ο πρώτος χορηγός μας είναι η εταιρεία κέτερινγκ Cadilac, που μας είπε ότι γι' αυτούς τους δύο μήνες προσφέρει φαγητό. Θέλουμε όταν τα παιδιά έρχονται εδώ, να έχουν να φάνε. Κατά τα άλλα, έχουμε κάνει μία αίτηση στο υπουργείο Πολιτισμού, που ήταν κατ' αρχήν πολύ θετικό, αλλά περιμένουμε ακόμα να δούμε τι θα γίνει. Εχουμε χτυπήσει πόρτες ιδρυμάτων, φορέων... Ενα κομμάτι της δουλειάς μας είναι να συνεχίσουμε να ψάχνουμε για χορηγούς. Χρειαζόμαστε άμεσα υποστήριξη...».

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ. Τα μαθήματα θα παραδίδουν ο Νίκος Λαλιώτης και η Ματίνα Καββαδία. «Θα ξεκινήσουμε δουλεύοντας δύο απογεύματα την εβδομάδα, που θα περιλαμβάνουν εκμάθηση θεωρίας μουσικής και σολφέζ, για να μάθουν τα παιδιά να διαβάζουν παρτιτούρα, αλλά και δουλειά πάνω στη χορωδία. Θα μάθουμε τα βασικά για την αναπνοή και την άρθρωση και θα καλλιεργήσουμε τα φωνήεντα».

ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ. Θα είναι «όσο γίνεται πιο "ανοιχτό", όχι τόσο προς το αστικό τραγούδι, αλλά κυρίως προς πολυπολιτισμικά στοιχεία: τραγούδια από διάφορες χώρες, μιούζικαλ και κλασική μουσική».

ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ. Μέλη της οργάνωσης έρχονται σε επαφή με τους γονείς ώστε να δουν τι προβλήματα αντιμετωπίζουν και να τους βοηθήσουν σε νομικό ή ιατροφαρμακευτικό επίπεδο. Επίσης, μια που ένα σκέλος της προσφοράς των «Πλειάδων» αφορά την εκμάθηση των ελληνικών, ήδη οι εθελοντές δάσκαλοι ανέλαβαν όσα παιδάκια δεν γνωρίζουν καλά ελληνικά.

ΟΣΟΙ ΔΕΝ ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΙ. Επειδή εκ των πραγμάτων κάποια παιδάκια δεν διαθέτουν φωνητικές αρετές τέτοιες που να δικαιολογούν την παρουσία τους στη χορωδία, αλλά απ' την άλλη πλευρά είναι και πολύ σκληρό να απορρίπτει κανείς τέτοια παιδιά, οι υπεύθυνοι σκέφτονται ότι μπορούν να τα διδάξουν. Οι «Πλειάδες», όμως, δεν είναι σε θέση να αγοράσουν μουσικά όργανα. Απευθύνουν λοιπόν έκκληση σε όποιους έχουν στην κατοχή τους μουσικά όργανα που είναι σε καλή κατάσταση, αλλά δεν τα χρειάζονται και μπορούν να τα διαθέσουν.