ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΑΝΕΙΣΔΟΧΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ "ΠΛΕΙΑΔΕΣ"

 VU Σειρά Μεταναστευτικού Δικαίου No 15

Κατάσταση Μεταναστών και Προσφύγων

που Επανεισάχθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία δυνάμει της Δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας

Orçun Ulusoy

Hemme Battjes

Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Ολλανδικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ – «ΠΛΕΙΑΔΕΣ»

© Orçun Ulusoy & Hemme Battjes 2017

Migration Law Series

Department of Constitutional and Administrative Law

De Boelelaan 1105

1081 HV Amsterdam

The Netherlands

Tel. +31 20 5986261

www.rechten.vu.nl

Σειρά Εργασιών

Το Τμήμα Μεταναστευτικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Vrije Universiteit Amsterdam δημοσιεύει περιοδικά άρθρα και βιβλία που υπογραμμίζουν τα ευρήματα της έρευνάς του. Τα κείμενα αποσκοπούν στην τόνωση της συζήτησης μεταξύ της κοινότητας μελετητών, πολιτικών και επαγγελματιών. Διανέμονται δωρεάν σε μορφή PDF μέσω της ιστοσελίδας του VU. Τα σχόλια για μεμονωμένα έγγραφα εργασίας είναι ευπρόσδεκτα και θα πρέπει να απευθύνονται στον/ στους συντάκτη / ες.

Οι απόψεις που εκφράζονται στα έγγραφα είναι αποκλειστικά εκείνες του συγγραφέα / ων που διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα. Η VU δεν εγγυάται με οποιονδήποτε τρόπο την ακρίβεια των αναφερόμενων πληροφοριών και δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνο για τυχόν απώλεια που προκαλείται από την εξάρτηση από την ακρίβεια ή την αξιοπιστία τους. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στη διεύθυνση http://www.rechten.vu.nl/en/research/organization/research-programmes/migration-law/index.aspxWorking Paper Series

•                  • Migration law series 1: Joukje van Rooij, Asylum Procedure versus Human Rights, April 2004.

•                  • Migration law series 2: Said Essakkili, Marginal Judicial Review in the Dutch Asylum Procedure, June 2005.

•                  • Migration law series 3: Hemme Battjes, European Asylum Law and its Relation to International Law, 2006.

•                  • Migration law series 4: Lieneke Slingenberg, Dutch Accelerated Asylum Procedure in Light of the European Convention on Human Rights, June 2006.

•                  • Migration law series 5, Said Essakkili, with the assistance of Sophie Flynn, Lieneke Slingenberg and Thomas Spijkerboer, Seeking Asylum Alone in the Netherlands, March 2007.

•                  • Migration law series 6: Kazimierz Bem, Defining the refugee: American and Dutch asylum case-law 1975-2005, 2007.

•                  • Migration law series 7: Juan M. Amaya-Castro, Human Rights and the Critiques of the Public-Private Distinction, 2010.

•                  • Migration law series 8: Karin Maria de Vries, Integration at the Border. The Dutch Act on Integration Abroad in relation to International Immigration Law, 2011.

•                  • Migration law series 9: Sarah van Walsum, Intimate Strangers, 2012.

•                  • Migration law series 10: Hemme Battjes, De ontwikkeling van het begrip bescherming in het asielrecht, 2012.

•                  • Migration law series 11: Lieneke Slingenberg, Between Sovereignty and Equality. The Reception of Asylum Seekers under International Law, 2012.

•                  • Migration law series 12: Janna Wessels, “Discretion”, persecution and the act/identity dichotomy: Reducing the Scope of Refugee Protection, 2016.

•                  • Migration law series 13: Martijn Stronks, Grasping legal time: A Legal and Philosophical Analysis of the Role of Time in European Migration Law, 2017.

•                  • Migration law series 14: Eva Hilbrink, Adjudicating the Public Interest in Immigration Law: A Systematic Content Analysis of Strasbourg and Luxembourg Case Law on Immigration and Free Movement, 2017

•                  • Migration law series 15: Orçun Ulusoy, Hemme Battjes, Situation of Readmitted Migrants and Refugees from Greece to Turkey under the EU-Turkey Statement, 2017.

* Orçun Ulusoy, Ερευνητής, LL.M., Vrije Universiteit Amsterdam, Ολλανδία. Hemme Battjes, Καθηγήτρια Ευρωπαϊκού Δικαίου Ασύλου, Vrije Universiteit Amsterdam, Ολλανδία.

1. Περίληψη κυριότερων σημείων

Το 2015 πάνω από ένα εκατομμύριο παράτυποι μετανάστες και πρόσφυγες αφίχθησαν στην Ευρώπη από γειτονικές χώρες μέσω των θαλάσσιων διαδρομών. Μόνο μέσω της διαδρομής του Αιγαίου Πελάγους- από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά- έγιναν 860.000 αφίξεις κατά την περίοδο αυτή, μία θεαματική αύξηση από τις 72.000 αφίξεις το 2014. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΙΟΜ) ανέφερε 3.771 θανάτους στην Μεσογειακή διαδρομή το 2015. Και από αυτούς τους 3.771 μετανάστες, πάνω από 800 έχασαν τη ζωή τους στο Αιγαίο Πέλαγος προσπαθώντας να φτάσουν στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας. Το 2015 καταγράφηκαν οι περισσότεροι θάνατοι μεταναστών και προσφύγων που διέσχισαν τη Μεσόγειο.

Μετά από εντατικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τουρκίας από τον Νοέμβριο του 2015 μέχρι τον Μάρτιο του 2016, η Τουρκία εξέδωσε μία Δήλωση στις 18 Μαρτίου 2016 με την οποία εξέφραζε την προθυμία της να αυξήσει τη συνεργασία προκειμένου να σταματήσει η παράνομη μετανάστευση στην Ευρώπη. Προκειμένου να «διαρραγεί ο τρόπος δράσης των διακινητών και να προσφερθεί στους μετανάστες μία εναλλακτική στο να διακινδυνεύουν τη ζωή τους», όπως αναφέρεται στην Δήλωση, Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Τουρκία συμφώνησαν μία σειρά δράσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται η επανεισδοχή όλων των παράτυπων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία μετά τις 20 Μαρτίου 2016, η επανεγκατάσταση ενός Σύριου πρόσφυγα για κάθε Σύριο που θα επέστρεφε στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά και η υποχρέωση της Τουρκίας να λάβει όλα τα αναγκαία προληπτικά βήματα για την αποφυγή δημιουργίας νέων χερσαίων ή θαλάσσιων οδών για παράνομη μετανάστευση από την Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η δήλωση επικρίθηκε εκτεταμένα και πλήθος ακαδημαϊκών υπογράμισσαν την απόσταση μεταξύ των πολιτικών που υιοθετήθηκαν και του τρόπου εφαρμογής τους (Heijer & Spijkerboer, 2016), την αποδοχή της Τουρκία ως ασφαλούς χώρας (Roman & Peers, 2016) και ορισμένα μειονεκτήματα του τουρκικού συστήματος παροχής ασύλου (Ulusoy, 2016).

Από την έναρξη της εφαρμογής των διατάξεων της Δήλωσης, έγιναν αρκετές έρευνες και δημοσιεύθηκαν αναφορές σχετικά με την κατάσταση των μεταναστών και των προσφύγων στην Ελλάδα (μεταξύ άλλων Crepeau, 2017, Δημητριάδη, 2016, Leghtas, 2017). Εντούτοις, λίγα είναι γνωστά για την κατάσταση των μεταναστών και προσφύγων που επεστάφηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία μετά τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας.

Προκειμένου να πληρωθεί αυτό το γνωστικό κενό στο πεδίο και να υπάρξει καλύτερη κατανόηση των αποτελεσμάτων της Δήλωσης, το Τμήμα Μεταναστευτικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Vrije Universitet Amsterdam πραγματοποίησε μία έρευνα στο πεδίο. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Ολλανδικό Συμβούλιο Προσφύγων.

Η παρούσα αναφορά, η οποία βασίζεται σε έρευνα γραφείου και πεδίου μεταξύ Δεκεμβρίου 2016 και Μαρτίου 2017, καταδεικνύει αρκετές προβληματικές πρακτικές, οι οποίες οδηγούν σε σημαντικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Η έρευνα δείχνει ότι, μεταξύ άλλων ζητημάτων, η πρόσβαση στη διεθνή προστασία από την κράτηση στην Τουρκία είναι πρακτικά η εξαίρεση και ότι οι περισσότεροι κρατούμενοι υπόκεινται σε σαφείς παραβιάσεις διαδικαστικών δικαιωμάτων, κατάσταση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραβιάσεις της αρχής της μη επαναπροώθησης. Η έρευνα επίσης υπογραμμίζει ότι οι επιστραφέντες Σύριοι υπήκοοί υπόκεινται σε αυθαίρετη κράτηση χωρίς νομική βάση και περαιτέρω, ότι οι πρόσφατες τροποποιήσεις της νομοθεσίας ασύλου στην Τουρκία θέτει τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες σε κίνδυνο απέλασης στο κράτος προέλευσής τους χωρίς δικαστική κρίση, το οποίο πρακτικά υπονομεύει τον  μηχανισμό διεθνούς προστασίας.

Κύρια ευρήματα:

Κατάσταση των μη-Σύριων επιστραφέντων μεταναστών

Κράτηση:  Οι επιστραφέντες μη-Σύριοι υπήκοοι μέχρι τον Μάϊο του 2017 μεταφέρονταν στην πόλη Kirikkale, στο Pehlivanloy Removal Centre. Από τον Μάϊο του 2017 χρησιμοποιείται  για την εγκατάσταση των επιστραφέντων το Kayseri Removal Centre. Στα πιο πάνω κέντρα οι επιστραφέντες μη-Σύριοι υπήκοοι κρετούνταν σε κελιά και δεν τους επιτρεπόταν η επικοινωνία με την οικογένειά τους, με δικηγόρο και συχνά τους αρνήθηκαν την πρόσφαση σε εκπροσώπους της Ύπατης Αρμοστείας. Ήταν κλειδωμένοι στα κελιά τους και περνούσαν 5 με 10 λεπτά σε εξωτερικό χώρο πριν τα γεύματα, συνολικά 20 με 30 λεπτά παραμονής σε εξωτερικό χώρο ανά ημέρα. Περαιτέρω, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι συστεγάζονται στα κελιά αυτά με ενηλίκους ή οικογένειες. Αν και υπάρχουν εκγαταστάσεις όπως αίθουσα ίντερνετ, βιβλιοθήκη, κομμωτήριο και κλειστό γήπεδο, δεν επιτρεπόταν στους κρατουμένους να χρησιμοποιήσουν τις εγκαταστάσεις αυτές. Οι μετανάστες κρατούνται στα Κέντρα αυτά για ένα ή δύο μήνες μεχρι να απελαθούν σε τρίτες χώρες ή στο κράτος προέλευσής τους.

Πρόσβαση σε άσυλο: Οι επιστραφέντες μη-Σύριοι υπήκοοι δεν έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες για την κατάσταση και τα δικαιώματά τους και συχνά τους απαγορεύεται η επικοινωνία με εκπροσώπους της Ύπατης Αρμοστείας ή ΜΚΟ, όπως επίσης και στους δικηγόρους τους, που θα μπορούσαν να τους ενημερώσουν για τα δικαιώματά τους. Περαιτέρω, το προσωπικό των κέντρων συχνά παραπληροφορούσε τους μετανάστες συμβουλεύοντας τους κρατούμενους να μην αιτηθούν διεθνούς προστασίας, καθώς αυτό θα παρέτεινε την παραμονή τους στο Κέντρο ή ότι δεν είχαν δικαίωμα να αιτηθούν διεθνούς προστασίας στην Τουρκία, λόγω του ότι είχαν επιστραφεί από την Ελλάδα. Οι μετανάστες υποχρεώνονται να υπογράφουν έγγραφα των οποίων αγνοούν το περιεχόμενο ή που δεν έχουν συνταχθεί στη γλώσσα τους.

Η έρευνά μας διαπίστωσε ότι η αίτηση ασύλου ή οποιασδήποτε μορφής διεθνούς προστασίας σε αυτά τα κέντρα είναι πρακτικά αδύνατη. Οι μετανάστες δεν επιτρέπεται να έχουν στυλό ή χαρτύ, τα προφορικά τους αιτήματα να υποβάλουν αίτημα διεθνούς προστασίας αγνοούνται από τους αξιωματούχους και οι δικηγόοι δεν επιτρέπεται να δουν τους πελάτες του ή τον φάκελό τους. Η πιο πρόσφατη αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρει ότι 1.798 μη-Σύριοι μετανάστες επεστράφησαν μεταξύ του Απριλίου 2016 και του Ιουνίου 2017 και ότι μόνο 56 εξ αυτών (3%) αιτήθηκε διεθνούς προστασίας στην τουρκία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017b). Σύμφωνα με Τούρκο δικηγόρο, η υποβολή αίτησης διεθνούς προστασίας σε Κέντρο «είναι θέμα απλής τύχης». Σύμφωνα με τον εν λόγω δικηγόρο η μόνη δυνατότητα για τους επιστραφέντες μετανάστες να αιτηθούν διεθνούς προστασίας είναι διαμέσου τρίτου: δικηγόρου ή ΜΚΟ. Αλλά ακόμα και τότε οι δικηγόροι και οι ΜΚΟ μπορεί να μην επιτύχουν στην υποβολή των αιτημάτων των πελατών τους εξαιτίας παρεμπόδισης ή άρνησης εκ μέρους των αξιωματούχων.    

Κατάσταση των Σύριων προσφύγων

Μετάξύ Απριλίου 2016 και Ιουνίου 2017, 178 Σύριοι υπήκοοι επιστράφηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία σύμφωνα με τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας. Οι επιστραφέντες Σύριοι μεταφέρθηκαν στο Duzici Temporary Accomodation Camp στην πόλη Osmaniye και στο Islahiye 2 Camp στην πόλη Gaziandep εν αναμονή της απόφασης της διοίκησης αναφορικά με το καθεστώς προστασίας τους και την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας.

Σύμφωνα με αρκετές ανεξάρτητες αναφορές (μεταξύ άλλων Bocek, 2016, GUE/NGL Delegation, 2016) και δικηγόρους που ερωτήθηκαν κατά την έρευνα πεδίου, το Duzici Camp είναι στην πράξη κέντρο κράτησης. Οι Σύριοι υπήκοοι δεν επιτρέπεται να φύγουν από τον χώρο, παραμένουν κλειδωμένοι σε κελιά και έχουν περιορισμένες δυνατότητες επικοινωνίας και πρόσβασης στον έξω κόσμο.

Η παρουσία ενός ‘de facto κέντρου κράτησης’ και διοικητικής κράτησης για άτομα που υπόκεινται σε καθεστώς προσωρινής προστασίας στον πιο πάνω χώρο δεν έχει νομική βάση σύμφωνα με την συναφή τουρκική νομοθεσία (Νόμος περί Αλλοδαπών και Κανονισμός Διεθνούς Προστασίας). Περαιτέρω, η κράτηση Σύριων υπηκόων που επιστράφηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία επίσης δεν έχει νομική βάση.

2. Εισαγωγή

Σύμφωνα με τη Συμφωνία Επανεισδοχής Ελλάδας- Τουρκίας, οι  παράτυποι  μετανάστες και αιτούντες άσυλο των οποίων τα αιτήματα απορρίπτονται από τις Ελληνικές Αρχές επιστρέφονται στην Τουρκία από τη θέση σε ισχύ της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας τον Μάρτιο του 2016. Η παρούσα αναφορά βασίζεται σε ακαδημαϊκή έρευνα και έρευνα πεδίου αναφορικά με τις συνθήκες των μεταναστών και προσφύγων που επιστρέφονται από την Ελλάδα στην Τουρκία και εστιάζει στην πρόσβασή τους σε αποτελεσματική διεθνή προστασία.

Η Τουρκία θεωρήθηκε ως ασφαλής (τρίτη) χώρα για αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες για τους σκοπούς της ¨Δηλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Σύμφωνα με το Ενωσιακό δίκαιο, η έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων  «την ύπαρξη δυνατότητας αιτήματος καθεστώτος πρόσφυγα και, αν κριθεί ότι πρόκειται για πρόσφυγα, να τύχει προστασίας σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης». Ενούτοις η παρούσα εργασία καταδεικνύει ότι στην πράξη η πρόσβαση στη διεθνή προστασία από την κράτηση στην Τουρκία αποτελεί εξαίρεση. Οι περισσότεροι κρατούμενοι υπόκεινται σε σαφείς παραβιάσεις των διαδικαστικών δικαιωμάτων τους, κατάσταση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραβίαση της αρχής της μη Επανεισδοχής. Η έρευνα επίσης υπογραμμίζει ότι οι επιστραφέντες Σύριοι υπήκοοι υπόκεινται σε παράνομη κράτηση χωρίς νομική βάση και ότι, παραιτέρω, οι πρόσφατες τροποποιήσεις της νομοθεσίας περί ασύλου στην Τουρκία εκθέτουν τους αιτούντες άσυλο και του πρόσφυγες σε κίνδυνο απέλασης στο κράτος προέλευσής τους χωρίς δικαστική κρίση, το οποίο πρακτικά υπονομεύει τον μηχανισμό διεθνούς προστασίας.

3. Μεθοδολογία

Οι πληροφορίες στην προύσα αναφορά προέρχονται από ακαδημαϊκή έρευνα και έρευνα πεδίου που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 15 Δεκεμβρίου 2016 και 15 Φεβρουαρίου 2017. Η ακαδημαϊκή έρευνα συνιστάται σε μία επισκόπηση των συναφών νομοθεσιών στην Ελλάδα και στην τουρκία και αναφορές από εθνικόύς και διεθνείς κυβερνητικούς και μη-κυβερνητικούς οργανισμούς που εκδόθηκαν μετά τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας. Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε μεταξύ 20 και 29 Ιανουαρίου 2017 στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Ημι-διαρθρωμένες σε βάθος συνεντεύξεις πραγματοοποιήθηκαν με επτά δικηγόρους και πέντε συνεργάτες ΜΚΟ που εκπροσωπούσαν μετανάστες οι οποίοι είχαν επιστραφεί από την Ελλάδα στην Τουκία σύμφωνα με τις διατάξεις της Συμφωνίας Επανεισδοχής Ελλάδας- τουρκίας. Οι ερωτηθέντες παραμένουν ανώνυμοι για την ασφάλεια των ιδίων και των πελατών τους. Εξαιτίας των αλλαγών που έγιναν στις διαδικασίες Επανεισδοχής στην Τουρκία μετά τη διενέργεια της έρευνας πεδίου, έγιναν πρόσθετες επικοινωνίες μέσω τηλεφώνου και skype με τους ερωτηθέντες μετά την περίοδο της έρευνας πεδίου προκειμένου να διασαφηστούν και να επικαιροποιηθούν οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου μόνο δικηγόροι και συνεργαζόμενοι με Μκο ερωτήθηκαν και οι μετανάστες δεν επιλέχθηκαν ως πηγές πληροφόρησης. Οι επιστραφέντες μετανάστες και πρόσφυγες φεν επιλέχθηκαν να ερωτηθούν κυρίως για τους ακόλουθους τρεις  λόγους:

α. Οι αρχικές προσπάθειες απέδειξαν ότι μικρός αριθμός επιστραφέντων ατόμων θα ερωτάτο λόγω της απέλασής τους σε τρίτες χώρες μετά την επανεισδοχή τους στην Τουρκία,

β. εφόσον ο αριθμός των επιστραφέντων ατόμων που θα ερωτάτο θα ήταν περιορισμένος, η ομάδα των ερωτηθέντων δεν θα ήταν αντιπροσωπευτική των επιστραφέντων ατόμων από την Ελλάδα στην Τουρκία και

γ. Προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω διακινδύνευση της ήδη ευαίσθητης θέσης του στην Τουρκία.   

Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το VluchtelingenWerk Nederland (Ολλανδικό Συμβούλιο Προσφύγων).

4. Η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας

Στις 18 Μαρτίου 2016, μετά από εντατικές διαπραγματεύσεις από τον Οκτώβριο του 2015, οι Αρχηγοί Κρατών της ΕΕ και η Τουρκία συμφώνησαν σε έναν αριθμό ζητημάτων με σκοπό τη μείωση της παράνομης μετανάστευσης στην ΕΕ. Τα βήματα που συμφωνήθηκαν επικοινωνήθηκαν στο κοινό ως «η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας». Τα στοιχεία που συνθέτουν τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας μπορούν να ενταχθούν σε δύο κατηγορίες:

α. άρθρα σε μία αναλυτική εκδοχή της Συμφωνίας Επανεισδοχής μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας και

β. κίνητρα για την Τουκία να εφαρμόσει τις συναφθείσες συμφωνίες.

Τα εν λόγω κίνητρα συμπεριλαμβάνουν τη διάθεση αξιοσημείωτων χρηματικών ποσών (μέχρι 6 δις Ευρώ) από την ΕΕ για τους πρόσφυγες στην Τουρκία, την επιτάχυνση της διαδικασίας απελευθέρωσης της βίζας και την αναζωογόνηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Τα άρθρα για την επανεισδοχή υπηκόων τρίτων χωρών βασίζονται στην Σύμβαση Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας η οποία υπογράφηκε τον Δεκέμβριο του 2013 και κυρώθηκε τον οέμβριο του 2014. Αρικά η Σύμβαση επρόκειτο να τεθεί σε εφαρμογή τον Νοέμβριο του 2017 (Αρθρ. 24 παρ 3 της Σύμβασης Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας). Εντούτοις, με απόφαση της Κοινής Επιτροπής Επανεισδοχής (no. 2/2016), η οποία συστάθηκε για να παρακολουθήσει και να συντονίσει την εφαρμογή της Σύμβασης Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας (Αρθρ. 19 της Σύμβασης Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας), η ημερομηνία αναθεωρήθηκε στον Ιούνιο του 2016.

Η Δήλωση προβλέπει τρεις διαδικασίες:

α. το σύνολο των παράτυπων μεταναστών που πέρασαν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά θα επιστραφούν και θα επιστραφούν πρώτα στην Τουρκία σύμφωνα με τη Συμφωνία Επανεισδοχής Ελλάδας-Τουρκίας και μετά τον Ιούνιο του 2016 σύμφωνα με τη Σύμβαση Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας. Συμπεριλαμβάνονται και οι αιτούντες άσυλο, των οποίων τα αιτήματα απορρίφθηκαν.

β. οι Σύριοι πρόσφυγες θα επιστραφούν από την Τουρκία στην ΕΕ. Η ΕΕ υποχρεούται να υποδεχθεί τον ίδιο αριθμό Σύριων προσφύγων με αυτόν των επιστρεφόντων στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά.

γ. θα ενεργοποιηθεί ένα «Πρόγραμμα Ανθρωπιστικής Εθελοντικής Υποδοχής». 

4.1. Κριτική της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας

Μετά την ανακοίνωση της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας στις 18 Μαρτίου 2016, πολυάριθμες πτυχές της Δήλωσης έτυχαν αρνητικής κριτικής από διεθνείς οργανισμούς, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ειδικούς. Γενικά, η κριτική αυτή μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως πολιτική και νομική. Ενώ τα σχόλια αναφορικά με την αποτελεσματικότητα (Spijkerboer, 2016) τις «ηθικές» πτυχές (Medicins Sans Frontieres International, 2016) της «Συμφωνίας» ανήκουν στην κατηγορία της πολιτικής συζήτησης, υπάρχουν δύο νομικά ζητήματα που σχολιάστηκαν περισσότερο από τους ακαδημαϊκούς:

α. ο καθορισμός της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας και

β. η νομιμότητα της Δήλωσης σύμφωνα με το Ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο.

Η Τουρκία ως ασφαλής Τρίτη χώρα

Η Οδηγία Διαδικασίας Ασύλου της ΕΕ προβλέπει ότι ένα πρόσωπο μπορεί να επιστραφεί σε μία «ασφαλή τρίτη χώρα» που εγγυάται αποτελεσματική πρόσβαση σε προστασία. Το Κοινό Σχέδιο Δράσης ΕΕ-Τουρκίας τον Νοέμβριο του 2015 και η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας που ακολούθησε προβλέπυον την επιστροφή παράτυπων μεταναστών στην τουρκία. Επομένως, η Τουρκία θεωρείται ως ασφαλής Τρίτη χώρα πό την ΕΕ.

Η Ενότητα ΙΙΙ της Οδηγίας Διαδικασίας Ασύλου της ΕΕ παρέχει ορισμούς των εννοιών της ασφαλούς χώρας, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης χώρας ασύλου και της ασφαλούς τρίτης χώρας, Το άρθρο 38 της Οδηγίας προσδιορίζει μία σειρά νομικών προϋποθέσεων ώστε μία χώρα να θεωρείται ασφαλής για τους αιτούντες άσυλο. Οι προϋποθέσεις αυτές είναι:

α. η ζωή και η ελευθερία δεν απειλούνται βάσει φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε κάποια κοινωνική ομάδα΄η πολιτικών απόψεων,

β. δεν συντρέχει κίνδυνος σοβαρής βλάβης,

γ. σεβασμός της αρχής μη –επαναπροώθησης και

δ. δυνατότητα του αιτούντος να επικαλεστεί καθεστώς πρόσφυγα και να λάβει προστασία σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951.

Το κατά πόσο η Τουρκία πληρεί αυτές τις προύποθέσεις έχει συζητηθεί ευρύτατα μετά την ανακοίνωση της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας τουν Μάρτιο του 2016 (μεταξύ άλλων πρβλ. Collet, 2016, Roman, Baird & Radcliffe, 2016, Roman & Peers, 2016, Ulusoy, 2016). Ζητήματα όπως ο γεωγραφικός περιορισμός της Συνθήκης της Γενεύης του 1951 αό την Τουρκία που περιορίζει το καθεστώς πρόσφυγα μόνο σε Ευρωπαίους πολίτες, αναφορές για παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας (Amnesty International, 2016b, Human Rights Watch, 2016a) και οι χαμηλές επιδόσεις της Τουρκίας στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπογραμμίστηκαν στις συζητήσεις αυτές. Περαιτέρω, ενώ το νεοθεσπισθέν σύστημα ασύλου της Τουρκίας σε γενικές γραμμές συνάδει με την ευρωπαική νομοοθεσία (Ulusoy, 2016), όπως κατέδειξε η παρούσα αναφορά, υπάρχουν προβλήματα στην εφαρμογή του συστήματος.

Νομιμότητα της Δήλωσης

Η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016 αναφέρεται σε τρία προηγούμενα νομικά/πολιτικά έγγραφα: το Σχέδιο Κοινής Δράσης ΕΕ-Τουρκίας (Νοέμβριος 2015), τη Συμφωνία Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας (2013) και το Πρωτόκολλο Επανεισδοχής Ελλάδας-Τουρκίας (2002).

Η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας της 18^ης Μαρτίου 2016 αναφέρει ότι η Συμφωνία Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας θα τεθεί σε ισχύ την 1^η Ιουνίου 2016. Η νομική βάση γι’ αυτήν την επαναδιευθέτηση είναι η απόφαση της Κοινής Επιτροπής Επανεισδοχής. Όμως, σύμφωνα με το Άρθρο 19 της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας, η Κοινή Επιτροπή Επανεισδοχής δεν έχει αρμοδιότητα να αλλάξει την ημερομηνία ισχύος ή την αρμοδιότητα να πραγματοποιήσει αλλαγές στο κυρίως κείμενο της σύμβασης.  Αλλαγές και τροποποιήσεις στο κυρίως κείμενο μιας συμφωνίας/σύμβασης μπορεί να γίνει μόνο από τα υπογράφοντα μέρη και πρέπει να επικυρώνονται σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο. Επομένως η απόφαση της Κοινής Επιτροπής να αλλάξει την ημερομηνία εφαρμογής για τους υπηκόους τρίτης χώρας είναι άκυρη (για αναλυτική συζήτηση του θέματος αυτού βλ. Ekşi, 2016).

Περαιτέρω σύμφωνα με το Άρθρο 20 της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας, πρέπει να καταρτισθούν πρωτόκολλα εφαρμογής προκειμένου να εφαρμοστεί η Συμφωνία Επανεισδοχής. Ενώ υπάρχει η Κοινή Δήλωση Ελλάδας-Τουρκίας με ημερομηνία 8 Μαρτίου 2016 που υπογραμμίζει την συμφωνία να εφαρμοστεί αποτελεσματικά η Συμφωνία Επανεισδοχής, δεν υπάρχει πρωτόκολλο εφαρμογής το οποίο να έχει υπογραφεί και δημοσιευθεί. Η πρώτη Έκθεση σχετικά με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί όσον αφορά την εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας αναφέρει ότι «…Η Τουρκία έχει επίσης συμφωνήσει σε ένα διμερές πρωτόκολλο εφαρμογής της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας με τη Γερμανία και επί του παρόντος διαπραγματεύεται παρόμοια πρωτόκολλα με την Βουλγαρία και την Ελλάδα» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016β). Παρόλα αυτά δεν υπάρχει παρακολούθηση σχετικά με το θέμα αυτό στις επόμενες εκθέσεις και καμία πληροφορία ή πρωτόκολλα τα οποία να έχουν υπογραφεί μεταξύ Τουρκίας και Γερμανίας, Βουλγαρίας και Ελλάδας (ή οποιουδήποτε άλλου κράτους μέλους της ΕΕ).

Το Πρωτόκολλο Επανεισδοχής Ελλάδας-Τουρκίας υπογράφηκε το 2002 και το Άρθρο 21 της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας αναφέρει κατά την ημερομηνία που θα τεθεί σε ισχύ η συμφωνία επανεισδοχής, οι προγενέστερες συμφωνίες πλέον δεν θα ισχύουν. Επομένως, από 1^ης Ιουνίου 2016, εφόσον η προαναφερθείσα απόφαση της Κοινής Επιτροπής Επανεισδοχής γίνεται αποδεκτή ως έγκυρη και ισχύουσα (αριθμός 2/2016), το πρωτόκολλο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αυτόματα παύει να ισχύει. Παρόλα αυτά δεν έχουν υπογραφεί πρωτόκολλα εφαρμογής. Στην περίπτωση αυτή όλες οι επανεισδοχές από την Ελλάδα στην Τουρκία είναι χωρίς νομική βάση.

5. Πληροφορίες σχετικά με το πλαίσιο του Τουρκικού Συστήματος Ασύλου  

Η Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που υπέγραψε και επικύρωσε τη Σύμβαση της Γενεύης σχετικά με το Καθεστώς του Πρόσφυγα του 1951 και είναι μέρος του Πρωτοκόλλου του 1967, αλλά διατηρεί έναν γεωγραφικό περιορισμό για μη Ευρωπαίους αιτούντες άσυλο. Σύμφωνα με αυτόν τον περιορισμό, η Τουρκία μπορεί να αναγνωρίζει το καθεστώς του πρόσφυγα μόνο σε αιτούντες άσυλο που προέρχονται από κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (βλ. Boček, 2016, σελίδα 6).

Σύμφωνα με το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των ΗΕ, η Τουρκία είναι ένα από τα τέσσερα μόνο κράτη (μαζί με το Κονγκό, τη Μαδαγασκάρη και το Μονακό) που διατηρούν «γεωγραφικό περιορισμό».

Ο Νόμος Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας (Νόμος υπ’ αριθμόν 6458) ψηφίσθηκε από το Τουρκικό Κοινοβούλιο το 2013 και τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2014. Ο Νόμος αυτός ήταν ο πρώτος πλήρης νόμος ρύθμισης του ασύλου και των ζητημάτων μετανάστευσης στην Τουρκία. Ο νόμος και η επιμέρους νομοθεσία που τον συνόδευε προέβλεπε την δημιουργία ενός νέου πολιτικού οργάνου για το άσυλο και τη μετανάστευση, μαζί με διατάξεις-σύμφωνες με τη νομοθεσία της ΕΕ-σχετικά με τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικονομικά δικαιώματα των μεταναστών, των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων.    

5.1  Καθεστώς προσωρινής προστασίας

Τον Απρίλιο του 2011, δύο μήνες μετά τις πολιτικές ταραχές στη Συρία, μια πρώτη ομάδα Σύριων προσφύγων εισήλθε στην Τουρκία (İçduygu, 2015, σελίδα 6). Ενώ ο αριθμός των Σύριων προσφύγων που έφθασαν στην Τουρκία το 2011 ήταν σχετικά μικρός, μόλις 8.000, μόλις ένα χρόνο αργότερα στο τέλος του 2012 ο συνολικός αριθμός των Σύριων προσφύγων στην Τουρκία ήταν 170.000. Ενώ αρχικά οι Τουρκικές αρχές υιοθέτησαν μια πολιτική ανοιχτών συνόρων προς τους Σύριους πρόσφυγες τη δεδομένη στιγμή (İçduygu & Millet, 2016, σελίδα 4), δεν υπήρχε κανένα νομικό ή ρυθμιστικό πλαίσιο για μια τέτοια εισροή στην Τουρκία. Οι Τουρκικές αρχές αποκαλούσαν τους πρόσφυγες «φιλοξενούμενους» και εφάρμοζαν «άτυπα, ad hoc μέτρα και διαφορετικές πρακτικές» (ECRE, 2015, σελίδα 15) μέχρι την ψήφιση του Κανονισμού Προσωρινής Προστασίας τον Οκτώβριο του 2014. Αν και οι Τουρκικές αρχές είχαν ήδη ανακοινώσει το 2011 (ECRE, 2015) ότι εφάρμοζαν ένα καθεστώς προσωρινής προστασίας για τους Σύριους πρόσφυγες, έως την ψήφιση του Κανονισμού Προσωρινής Προστασίας του Οκτωβρίου του 2014, βασικά ζητήματα όπως η είσοδος στην επικράτεια, η ταυτοποίηση, η καταχώριση, η πρόσβαση σε κατάλυμα και οι υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για τους Σύριους πρόσφυγες βασιζόταν στην πολιτική και διοικητική διακριτική ευχέρεια κατά τη χρονική περίοδο μεταξύ 2011 και 2014.

Η ψήφιση του Κανονισμού Προσωρινής Προστασίας το 2014 παρείχε ένα πλαίσιο στους πρόσφυγες από τη Συρία όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματά τους συμπεριλαμβανομένης της μη τιμωρίας της παράνομης εισόδου και παραμονής (άρθρο 6 του Κανονισμού) και της αρχής της μη επαναπροώθησης (άρθρο 7 του Κανονισμού) και ρύθμιζε την πρόσβασή τους σε κοινωνικές υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και εκπαίδευσης. Παρόλα αυτά τα Άρθρα 7(3) και 25 του ως άνω Κανονισμού ρητά απέκλειαν τους δικαιούχους προσωρινής προστασίας από μια μακροπρόθεσμη και διαρκή λύση. Το Άρθρο 7(3) υπογραμμίζει ότι η απόκτηση καθεστώτος προσωρινής προστασίας «δεν θα θεωρείται ως απευθείας απόκτηση ενός καθεστώτος διεθνούς προστασίας». Περαιτέρω, το άρθρο 25 του ως άνω Κανονισμού τονίζει ότι το καθεστώς προσωρινής προστασίας δεν χορηγεί «δικαίωμα μετάβασης σε μια μακροχρόνια άδεια διαμονής» και «δεν θα δίνει το δικαίωμα στον κάτοχό του να υποβάλει αίτηση για να λάβει την Τουρκική υπηκοότητα». Τα ανωτέρω δύο Άρθρα του ως άνω Κανονισμού ουσιαστικά θέτουν τους δικαιούχους του καθεστώτος προσωρινής προστασίας σε αναμονή και καθιστούν μια μακροχρόνια και σταθερή λύση αδύνατη γι’ αυτούς.

Σύμφωνα με το Άρθρο 12(1)α του ως άνω Κανονισμού, το καθεστώς προσωρινής προστασίας των προσώπων που φεύγουν από την Τουρκία με δική τους θέληση θα τερματίζεται. Επομένως, οι Σύριοι πρόσφυγες που έφυγαν από την Τουρκία για την Ελλάδα και τελούν υπό επανεισδοχή δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας δεν θα έχουν καθεστώς προστασίας όταν επιστρέψουν πίσω στην Τουρκία. Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος, μετά τη Δήλωση, η Τουρκία τροποποίησε τον Κανονισμό Προσωρινής Προστασίας την 6^η Απριλίου 2016 αναφέροντας ότι οι Σύριοι υπήκοοι που επιστρέφουν δυνάμει των νέων ρυθμίσεων μπορούν να αιτηθούν προσωρινής προστασίας στην Τουρκία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016β, σελίδα 4).

5.2 Σημαντικές αλλαγές στα Συστήματα Ασύλου Ελλάδας και Τουρκίας μετά τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας

Το Ελληνικό Κοινοβούλιο ψήφισε έναν νέο νόμο (Νόμος υπ’ αριθμόν 4375/2016) τον Απρίλιο του 2016 ο οποίος εισήγαγε αρκετές σημαντικές αλλαγές στο Σύστημα Ασύλου της Ελλάδας, όπως η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου και των διαδικασιών υποδοχής. Οι αλλαγές αυτές περιλαμβάνουν την υιοθέτηση των διαδικασιών ταχείας χορήγησης ασύλου στα σύνορα (Άρθρο 60(4)) και μιας αρχικής εξέτασης για το παραδεκτό των αιτήσεων για τη χορήγηση ασύλου στα σύνορα (Άρθρα 54-56). Σύμφωνα με τον καινούργιο νόμο, η διαδικασία ταχείας εξέτασης χορήγησης ασύλου συμπεριλαμβανομένου του σταδίου της έφεσης πρέπει να ολοκληρώνεται μέσα σε 15 ημέρες. Γενικά, ένα κριτήριο για το μη παραδεκτό μιας αίτησης ασύλου είναι το εάν ο αιτών εισήλθε από μια ασφαλή τρίτη χώρα. Εφόσον η Τουρκία έχει οριστεί ως ασφαλής τρίτη χώρα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016β, σελίδα 4), στην πράξη όλες οι αιτήσεις που γίνονται στα σύνορα μπορούν να απορριφθούν χωρίς ουσιαστική εξέταση.

Από την 1^η Απριλίου 2016, μόλις δύο εβδομάδες μετά την ανακοίνωση της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, όλοι οι μετανάστες και αιτούντες άσυλο οδηγήθηκαν στη διαδικασία ταχείας εξέτασης χορήγησης ασύλου, (Διεθνής Αμνηστία, 2017, σελίδα 12). Ενώ, στην πράξη, φαίνεται ότι έχουν εξεταστεί μόνο αξιώσεις ασύλου από Σύριους πρόσφυγες για το αρχικώς παραδεκτό δυνάμει του νέου συστήματος, υπάρχουν πρόσφατες εκθέσεις που αναφέρουν ότι οι ελληνικές αρχές έχουν ξεκινήσει να χρησιμοποιούν την αρχική εξέταση παραδεκτού για αξιώσεις ασύλου από ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων (Διεθνής Αμνηστία, 2017, σελίδα 13). Σε συνδυασμό, η αρχική εξέταση παραδεκτού και η διαδικασία ταχείας  ασύλου μειώνουν δραματικά τις ευκαιρίες για τους ανθρώπους που έφτασαν πρόσφατα στην Ελλάδα να εξεταστούν οι αξιώσεις ασύλου τους με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους πριν επιστραφούν στην Τουρκία.

Η κατάσταση αυτή στην Ελλάδα αυξάνει τη σημασία και την αναγκαιότητα ενός αποτελεσματικού και προσιτού συστήματος ασύλου στην Τουρκία. Το ελληνικό σύστημα ασύλου λειτουργεί τώρα με το τεκμήριο ότι οι άνθρωποι με βάσιμη αξίωση για διεθνή προστασία για τους οποίους γίνεται επανεισδοχή από την Ελλάδα στην Τουρκία δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, όπως εξηγήθηκε ανωτέρω, μπορούν να περιμένουν να λάβουν τέτοια προστασία στην Τουρκία. Από την άλλη πλευρά, οι τουρκικές αρχές ισχυρίζονται ότι τα πρόσωπα για τα οποία γίνεται επανεισδοχή από την Ελλάδα έχουν εξαντλήσει τις αξιώσεις τους για διεθνή προστασία στην Ελλάδα, και συνεπώς, δεν απαιτείται να τους παρασχεθούν δυνατότητες για την υποβολή αιτήσεων ασύλου στην Τουρκία (Αντιπροσωπεία GUE/NGL, 2016, σελίδα 5).    

Την 29^η Οκτωβρίου 2016, υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που κηρύχθηκε μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος την 15^η Ιουλίου 2016, το Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αριθμόν 676 επέφερε σημαντικές τροποποιήσεις στο Νόμο Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας. Συγκεκριμένα το άρθρο 36 του Προεδρικού Διατάγματος υπ’ αριθμόν 676 τροποποίησε το άρθρο 54 του ανωτέρω νόμου, το οποίο ορίζει ποιος μπορεί να εκδώσει αποφάσεις απέλασης. Σύμφωνα με την τροποποίηση, οι αιτούντες άσυλο, οι αιτούντες διεθνούς προστασίας και οι πρόσφυγες μπορούν να απελαύνονται σε οποιοδήποτε στάδιο της αίτησης διεθνούς προστασίας εάν αναγνωρισθούν ως «μέλη τρομοκρατικής οργάνωσης». Η διάταξη αυτή δεν απαιτεί δικαστική απόφαση ή επίσημη διαδικασία για την ανακήρυξη ενός αλλοδαπού ως μέλους τρομοκρατικής οργάνωσης. Επιπλέον δίνει τη εξουσιοδότηση στην αρχή να λάβει απόφαση απέλασης κατά προσώπων που έχουν αναγνωρισθεί ως πρόσφυγες, υπονομεύοντας ουσιαστικά αυτό το σημαντικό καθεστώς προστασίας καθώς και αρκετές διατάξεις του Νόμου Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας  και δημιουργώντας έναν πραγματικό κίνδυνο επαναπροώθησης κατά παράβαση των διεθνών υποχρεώσεων της Τουρκίας δυνάμει της Σύμβασης για τους Πρόσφυγες του 1951 και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Οι ακόλουθες ενότητες παρέχουν μια συνολική εικόνα σχετικά με την πρόσβαση σε πληροφορίες για τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες, την πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου και τις συνθήκες κράτησης σε κέντρα κράτησης στην Τουρκία. Παράλληλα με τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν με επιτόπια έρευνα στην Τουρκία, οι ενότητες έχουν ως στόχο να παράσχουν μια αξιολόγηση της πρόσβασης σε θεμελιώδη δικαιώματα των μεταναστών για τα οποία έχει γίνει επανεισδοχή στην Τουρκία από την Ελλάδα.

6. Εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας

Μια πρώτη ομάδα μεταναστών για την οποία έγινε επανεισδοχή από την Ελλάδα στην Τουρκία δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας την 4^η Απριλίου 2016. Συνολικά 202 άνθρωποι, από τους οποίους 136 από τη Λέσβο και 66 από το Χίο, μεταφέρθηκαν με τρία καράβια στο λιμάνι του Dikili (Τουρκία). Τέσσερις ημέρες αργότερα, την 8^η Απριλίου 2016, 123 μετανάστες μεταφέρθηκαν στην Τουρκία. Η επανεισδοχή αυτών των πρώτων ομάδων, στο σύνολο 325 μετανάστες, είχε μεγάλη κάλυψη από εθνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης. Παρόλα αυτά, μετά τις πρώτες μεταφορές από την Ελλάδα στην Τουρκία, παρατηρήθηκε μια κατακόρυφη μείωση στους αριθμούς (βλ. Παράρτημα 2). Η μείωση του αριθμού των μεταναστών που επιστράφηκαν ήταν αποτέλεσμα «έλλειψης πόρων» στην Ελλάδα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016δ, σελίδα 5). Η απαγόρευση στους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο να φύγουν από τα νησιά της Ελλάδας, τους εγκλώβισε στα νησιά αυτά και προκάλεσε μεγαλύτερη πίεση στο ελληνικό σύστημα διαχείρισης ασύλου και μετανάστευσης σε τοπικό επίπεδο (Διεθνής Αμνηστία, 2017, σελίδες 11-12). Σε συνδυασμό με τον αυξημένο αριθμό των ήδη υπαρχουσών καθυστερούμενων υποθέσεων, το σύστημα διαχείρισης ασύλου στα ελληνικά νησιά, και ιδιαίτερα στη Λέσβο, «παρέλυσε».

Ως νομική βάση για την επανεισδοχή από την Ελλάδα στην Τουρκία δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας αναφέρεται το υπάρχον διμερές πρωτόκολλο επανεισδοχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016α, σελίδες 2-3, 2016β, σελίδα 4). Η εν λόγω διμερής συμφωνία επανεισδοχής υπογράφηκε το 2002 και ήταν ήδη σε ισχύ την 18^η Μαρτίου όταν υπογράφηκε η Δήλωση. Είχε σχεδιαστεί για τη συνέχιση της επανεισδοχής των μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία δυνάμει της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας μετά την 1^η Ιουνίου 2016. Για τον σκοπό αυτό η Συμφωνία Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας τροποποιήθηκε από την Κοινή Επιτροπή Επανεισδοχής προκειμένου να επιτραπεί να τεθεί σε ισχύ η Συμφωνία την 1^η Ιουνίου 2016 και να διαδεχθεί την Συμφωνία Επανεισδοχής Ελλάδας – Τουρκίας. Παρόλα αυτά, αν και «υπήρξε κάποια πρόοδος στην εφαρμογή των διατάξεων της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ- Τουρκίας σε σχέση με την επανεισδοχή Τούρκων υπηκόων», δεν καταγράφηκε καμία πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας σε σχέση με υπηκόους τρίτων χωρών δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016δ, σελίδα 6). Στην πράξη οι Σύριοι και μη Σύριοι πρόσφυγες υπόκεινται σε διαφορετικές διαδικασίες επανεισδοχής καθώς οι επανεισδοχές ξεκίνησαν μετά τη Δήλωση ΕΕ- Τουρκίας. Αυτή η διαφορά των διαδικασιών οφείλεται στο διαφορετικό καθεστώς  που έχουν οι εν λόγω υπήκοοι. Οι μη Σύριοι υπήκοοι αρχικά γίνονται δεκτοί ως παράνομοι μετανάστες ενώ οι Σύριοι υπήκοοι θεωρούνται ως δικαιούχοι του καθεστώτος προσωρινής προστασίας στην Τουρκία.

Οι μη Σύριοι μετανάστες μεταφέρονται από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία με καράβια και στη συνέχεια στο Κέντρο Κράτησης Pehlivanköy στο Kırıkkale, Από την 19^η Ιουνίου 2017, πραγματοποιήθηκε η επανεισδοχή 1.013 μη Σύριων υπηκόων στην Τουρκία, σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν από την τουρκική Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης Μετανάστευσης. Από τους ανωτέρω 1.013 μη Σύριους υπηκόους, 707 άνθρωποι επέστρεψαν στις χώρες καταγωγής τους από την Τουρκία από τον Ιούνιο του 2017 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017β, σελίδα 5). Παρόλα αυτά ούτε οι εκθέσεις εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ούτε οι τουρκικές αρχές παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την εθνικότητα ή σχετικές πληροφορίες σχετικά με τους μετανάστες που έχουν απελαθεί από την Τουρκία προς τις χώρες καταγωγής τους. 56 μη Σύριοι μετανάστες για τους οποίους έγινε επανεισδοχή από τους 1.013 υπέβαλαν αίτηση για το καθεστώς διεθνούς προστασίας στην Τουρκία και μόνο σε 2 από αυτούς χορηγήθηκε το καθεστώς προστασίας ενώ 38 αιτήσεις βρίσκονται σε εκκρεμότητα, εννέα πρόσωπα έχουν λάβει αρνητική απόφαση και επιπλέον επτά αιτήσεις αποσύρθηκαν.

Σύμφωνα με τα επίσημα τουρκικά στοιχεία, περισσότερα από τους μισούς ανθρώπους για τους οποίους έχει γίνει επανεισδοχή από την Ελλάδα στην Τουρκία είναι Πακιστανικής εθνικότητας.  Η εξαιρετικά  υψηλή αναλογία επανεισδοχής των υπηκόων του Πακιστάν σε σχέση με τις άλλες εθνικότητες μπορεί να εξηγηθεί από την πρόσφατη Διμερή Συμφωνία Επανεισδοχής Τουρκίας-Πακιστάν. Αν και η Συμφωνία Επανεισδοχής Τουρκίας- Πακιστάν υπεγράφη το 2010, η τουρκική κυβέρνηση δεν είχε επικυρώσει τη Συμφωνία μέχρι τον Απρίλιο του 2016, μόλις δύο εβδομάδες μετά τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας. Περαιτέρω ο εκπρόσωπος του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών ανακοίνωσε στις 2 Μαρτίου 2016 ότι η Τουρκία έχει προτείνει συμφωνίες επανεισδοχής σε 14 χώρες αλλά δεν προσδιόρισε τις χώρες αυτές κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου.

Ελλάδα προς Τουρκία

• Για 1.013 μη Σύριους υπηκόους έγινε επανεισδοχή μεταξύ Απριλίου 2016 και Ιουνίου 2017     
•  555 από αυτούς είναι υπήκοοι Πακιστάν

Τουρκία

• Μη Σύριοι υπήκοοι κρατούνταν στο Κέντρο Κράτησης Pehlivankoy
• 56 μετανάστες για τους οποίους έγινε επανεισδοχή υπέβαλαν αίτηση ασύλου στην Τουρκία

Τουρκία προς τις χώρες καταγωγής

• 707 μετανάστες πραγματοποιήθηκε επανεισδοχή προς τις χώρες καταγωγής τους

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΕΠΑΝΕΙΣΔΟΧΗ ΜΗ ΣΥΡΙΩΝ ΥΠΗΚΟΩΝ

Οι Σύριοι υπήκοοι υπήχθησαν σε μια σχετικά διαφορετική διαδικασία επανεισδοχής από την διαδικασία για του μη Σύριους υπηκόους. Από την 19^η Ιουνίου 2017, για 203 Σύριους υπηκόους έγινε επανεισδοχή στην Τουρκία σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν από την τουρκική Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης Μετανάστευσης. Οι Σύριοι υπήκοοι μεταφέρθηκαν στην Τουρκία με αεροπλάνο και τοποθετήθηκαν στον Προσωρινό Καταυλισμό Καταλύματος Düziçi στο Osmaniye, το οποίο είναι αποκλειστικά για Σύριους υπηκόους. Από την επανεισδοχή τους, κρατούνται στον Προσωρινό Καταυλισμό Καταλύματος Düziçi μέχρι να τους αποδοθεί ξανά το καθεστώς προσωρινής προστασίας. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται μέσα σε τρεις με τέσσερις εβδομάδες.

Ελλάδα σε Τουρκία

• Για 203 Σύριους υπηκόους έγινε επανεισδοχή μεταξύ του Απριλίου 2016 και του Ιουνίου 2017
• Οι Σύριοι υπήκοοι μεταφέρθηκαν στην Τουρκία με αεροπλάνο

Καταυλισμός Düziçi στην Τουρκία

• Οι Σύριοι υπήκοοι κρατήθηκαν στον Προσωρινό Καταυλισμό Καταλύματος Düziçi

Τουρκία

• 16 επέστρεψαν εθελοντικά στη Συρία
• 168 ζουν εκτός του καταυλισμού
• 8 αποφάσισαν να μείνουν εντός του καταυλισμού. Η κατάσταση 11 Σύριων είναι άγνωστη (Όλοι οι αριθμοί από Ιούνιο 2017)

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΕΠΑΝΕΙΣΔΟΧΗ ΣΥΡΙΩΝ ΥΠΗΚΟΩΝ

7. Επανεισδοχή μη Σύριων υπηκόων στην Τουρκία

Η κάτωθι ενότητα αρχικά παρέχει μια γενική εικόνα της σχετικής νομοθεσίας στην Τουρκία σχετικά με την πρόσβαση στις πληροφορίες και την πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου για τους αιτούντες άσυλο που κρατούνται και αναζητούν διεθνή προστασία. Μετά τη γενική εικόνα, η παρούσα κατάσταση εξετάζεται με πληροφορίες που έχουν συγκεντρωθεί με έρευνα τεκμηρίωσης και επιτόπια έρευνα.

7.1 Πρόσβαση σε πληροφόρηση

Τα Άρθρα 68 και 70 του Νόμου Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας παρέχει το νομικό πλαίσιο για το δικαίωμα της πρόσβασης σε πληροφόρηση για τους αιτούντες άσυλο που βρίσκονται υπό κράτηση και αναζητούν διεθνή προστασία. Το Άρθρο 68(4) του ως άνω Νόμου αναφέρει ότι οι μετανάστες που κρατούνται με διοικητική απόφαση πρέπει να λαμβάνουν γνώση της απόφασης αυτής, συμπεριλαμβανομένου του λόγου και της διάρκειας της κράτησης και άλλων σχετικών πληροφοριών. Επιπλέον η γνωστοποίηση πρέπει να γίνεται σε γλώσσα που το πρόσωπο που βρίσκεται υπό κράτηση καταλαβαίνει. Η γνωστοποίηση μπορεί να γίνεται στο ίδιο το πρόσωπο που βρίσκεται υπό κράτηση ή σε νόμιμο εκπρόσωπό του.

Το Άρθρο 70(1) προβλέπει ότι το πρόσωπο που υποβάλει αίτηση για καθεστώς διεθνούς προστασίας πρέπει να ενημερώνεται σχετικά με τη διαδικασία που θα ακολουθήσει μετά την αίτησή του/της, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του/της κατά τη διάρκεια της διαδικασίας και τη διαδικασία άσκησης έφεσης.

Ο Νόμος Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας και η επιμέρους νομοθεσία που τον συνοδεύει, σε γενικές γραμμές, παρέχει ένα επαρκές νομικό πλαίσιο για την πρόσβαση των αιτούντων άσυλο σε πληροφόρηση σύμφωνο με τη νομοθεσία της ΕΕ. Παρόλα αυτά, ενώ οι εγγυήσεις αυτές προβλέπονται από το νόμο, αρκετοί εθνικοί και διεθνείς οργανισμοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις (Διεθνής Αμνηστία 2017, Boček, 2016, Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 2016β) στην πράξη υπάρχουν ορισμένες ελλείψεις ή προβληματικά ζητήματα.

Στην πράξη

Μετά την αποστολή ευρέσεως στοιχείων στην Τουρκία μεταξύ 30 Μαΐου και 4 Ιουνίου 2016, ο  Tomáš Boček, Ειδικός Αντιπρόσωπος της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες, δημοσίευσε μία έκθεση με την οποία ασκούσε κριτική στους αυθαίρετους περιορισμούς στην πρόσβαση των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο στην πληροφόρηση. Στην έκθεσή του ο Boček υπογραμμίζει ότι ενώ υπάρχουν διαδικαστικές εγγυήσεις που ορίζονται στην εθνική νομοθεσία «δεν παρέχεται καμία πληροφόρηση στους μετανάστες και τους στερείται η πρόσβαση σε εκπροσώπους της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και ΜΚΟ οι οποίοι θα μπορούσαν να ενημερώσουν για τα δικαιώματά τους (Boček, 2016, σελίδα 10).

Περαιτέρω ο Boček διαπίστωσε ότι, παρόλο που οι υπεύθυνοι στα κέντρα κράτησης που επισκέφθηκε τον διαβεβαίωσαν «ότι σε όλους όσους φτάνουν για πρώτη φορά δίνεται ένα έγγραφο σε γλώσσα που καταλαβαίνουν, το οποίο τους εξηγεί το δικαίωμά τους να υποβάλουν αίτηση για διεθνή προστασία», ο ίδιος δεν κατόρθωσε να λάβει ένα αντίγραφο οποιουδήποτε τέτοιου εγγράφου. Τα έγγραφα που του επέδειξαν εξυπηρετούσαν διαφορετικό σκοπό: «παρείχαν πληροφορίες εφόσον είχε ήδη υποβληθεί αίτηση για «διεθνή προστασία» ή είχε παραδοθεί απόφαση απέλασης. Οι άνθρωποι υπό κράτηση από τους οποίους πήρα συνέντευξη δήλωσαν ότι δεν έλαβαν οποιαδήποτε πληροφόρηση σχετικά με τα δικαιώματά τους κατά την άφιξή τους στο κέντρο κράτησης» (Boček, 2016, σελίδα 8).   

Ο τουρκικός Οργανισμός Διαμεσολάβησης πραγματοποίησε μια έρευνα μετά την υποβολή αίτησης από την τουρκική ΜΚΟ Multeci-Der (Association for Solidarity with Refugees) την 20-21 Ιανουαρίου 2016 με την οποία ισχυριζόταν ότι οι μετανάστες υφίστανται απάνθρωπή μεταχείριση στο Κέντρο Κράτησης Erzurum Aşkale. Στην απόφασή του με ημερομηνία 2 Δεκεμβρίου 2016 επί της αιτήσεως υπ’ αριθμόν 2015/6136, ο Διαμεσολαβητής σημείωνε ότι ενώ οι υπεύθυνοι στο Κέντρο Κράτησης Erzurum Aşkale ισχυρίζονταν ότι όλοι οι μετανάστες είχαν ενημερωθεί για τα διαδικαστικά δικαιώματά τους και την πρόσβασή τους στο άσυλο, οι συνεντεύξεις με τους ανθρώπους που κρατούνται αποκάλυψαν ότι «κανένας από τους μετανάστες δεν ήξερε γιατί βρισκόταν στο κέντρο και για πόσο καιρό θα έμενε εκεί».

Οι δικηγόροι από τους οποίους πήραμε συνέντευξη για τη δική μας έρευνα επιβεβαίωσαν στο σύνολό τους τις διαπιστώσεις του Boček και του Διαμεσολαβητή. Οι πελάτες τους είτε δεν είχαν καμία πληροφόρηση ή είχαν λάβει λανθασμένη ή μη σχετική πληροφόρηση σχετικά με τα διαδικαστικά δικαιώματά τους ή τους λόγους για την κράτησή τους. Για παράδειγμα οι πελάτες του δικηγόρου Β από το Κονγκό, για τους οποίους έγινε επανεισδοχή από την Ελλάδα δυνάμει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας μιλούν μόνο γαλλικά, όμως έλαβαν επίσημες ειδοποιήσεις σχετικά με την απόφαση απέλασής τους στην αγγλική γλώσσα. Επίσης εξαναγκάστηκαν να υπογράψουν έγγραφα, στα αγγλικά, με τα οποία πιστοποιούσαν ότι δεν θέλουν να υποβάλουν αίτηση για άσυλο στην Τουρκία και επιθυμούν να επιστρέψουν εθελοντικά στο Κονγκό.

Ακόμα ένα σύνηθες πρόβλημα που παρατηρήθηκε από ανταποκριτές στην Τουρκία ήταν η παραπληροφόρηση που δινόταν στους μετανάστες από το προσωπικό των κέντρων κράτησης. Σύμφωνα με τους δικηγόρους που έδωσαν συνέντευξη, το προσωπικό και οι υπεύθυνοι στα κέντρα υποδοχής και κράτησης συμβούλευαν τους ανθρώπους υπό κράτηση - συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων για τους οποίους είχε γίνει επανεισδοχή από την Ελλάδα - να μην υποβάλουν αίτηση για διεθνή προστασία γιατί αυτό θα παράτεινε το χρόνο κράτησης τους στο κέντρο κράτησης. Οι πελάτες του δικηγόρου Α από το Αφγανιστάν παροτρύνθηκαν από το προσωπικό του κέντρου κράτησης να μην υποβάλουν αίτηση για άσυλο, αν και ο δικηγόρος τους πιστεύει ότι ξεκάθαρα χρήζουν διεθνούς προστασίας. Οι πελάτες του δικηγόρου Β από το Κονγκό ενημερώθηκαν από τους υπευθύνους του Κέντρου Κράτησης  Pehlivanköy ότι δεν επιτρέπεται σε αυτούς να υποβάλουν αίτηση για διεθνή προστασία στην Τουρκία επειδή έγινε επανεισδοχή τους από την Ελλάδα.     

  7.1. Πρόσβαση σε Διαδικασία Ασύλου

Σχετική νομοθεσία στην Τουρκία

Ο νόμος για τους αλλοδαπούς και τη διεθνή προστασία (LFIP) και η Οδηγία Εφαρμογής του Νόμου περί Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας (Οδηγία Εφαρμογής της LFIP) παρέχουν το νομικό πλαίσιο για τα δικονομικά δικαιώματα των ατόμων που υποβάλλουν αίτηση για διεθνή προστασία ενώ βρίσκονται σε κέντρα κράτησης ή απομάκρυνσης στην Τουρκία. Σύμφωνα με το άρθρο 65 (5) LFIP, "αιτήσεις για διεθνή προστασία που υποβάλλεται από πρόσωπα των οποίων η ελευθερία έχει περιοριστεί θα διαβιβάζεται αμέσως στην κυβέρνηση ". Η διάταξη αυτή καλύπτει όλους τους αιτούντες, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους. Επιπλέον, το άρθρο. 65 (1) LFIP εγγυάται ότι "κάθε αλλοδαπός ή άπατρις μπορεί να υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας προσωπικά". Έτσι, κατ 'αρχήν, η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου διασφαλίζεται για όλα τα άτομα στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των κρατουμένων. Το άρθρο 65 παράγραφος 8 του LFIP εγγυάται επίσης την πρόσβαση των αιτούντων σε νόμιμους εκπροσώπους, δικηγόρους, συμβολαιογράφους και αξιωματούχους της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ενώ βρίσκονται σε κράτηση.

Η Εφαρμοστική Οδηγία της LFIP δημοσιεύθηκε στις 17 Μαρτίου 2016, μόνο μια ημέρα πριν από την ανακοίνωση της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Σύμφωνα με το άρθρο 64 της Οδηγίας Εφαρμογής της LFIP, το Υπουργείο Εσωτερικών καθορίζει «τις διαδικασίες και τις αρχές όσον αφορά τις διαδικασίες απέλασης αλλοδαπών που θα γίνουν δεκτοί στην Τουρκία βάσει συμφωνιών επανεισδοχής». Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί από το Υπουργείο κανένας κανονισμός ή απόφαση σχετικά με τις διαδικασίες και τις αρχές που πρέπει να εφαρμοστούν στο πλαίσιο αυτό. Αντίθετα, ελλείψει κανονιστικής ρύθμισης, στην πράξη όλα τα άτομα που επανεισάγονται από την Ελλάδα κρατούνται μόλις φτάσουν στην Τουρκία και, με εξαίρεση τους υπηκόους της Συρίας, οι τουρκικές αρχές ξεκινούν αμέσως διαδικασίες απέλασης στις χώρες καταγωγής τους.

Στην πράξη

Στην έκθεσή του ο Tomáš Boček, Ειδικός Εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Mετανάστευση και τους Πρόσφυγες, παρέχει δύο παραδείγματα αυθαίρετης παρεμπόδισης της πρόσβασης στο άσυλο για τους μετανάστες που επανεισάγονται στην Τουρκία από την Ελλάδα στο πλαίσιο της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας . Η πρώτη υπόθεση αφορούσε πρόσφυγες από το Κονγκό που προσπάθησαν να καταθέσουν τις αιτήσεις τους στο κέντρο απομάκρυνσης Pehlivankoy. Ο Boček αναφέρει ότι "υποστήριξαν ότι, κατά την άφιξή τους στο Pehlivanköy, είχαν ζητήσει πρόσβαση στην Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Ωστόσο, οι αρχές αγνόησαν το αίτημά τους για «διεθνή προστασία» για αρκετές εβδομάδες »(Boček, 2016, σ. 9). Η ομάδα κατάφερε τελικά να καταθέσει τις αιτήσεις της μετά από παρεμβάσεις από δικηγόρους που ενημερώθηκαν για τις υποθέσεις από ΜΚΟ.

Στη δεύτερη περίπτωση, τα μέλη μιας αφγανικής οικογένειας ενημέρωσαν τους Τούρκους αξιωματούχους ότι επιθυμούσαν να υποβάλουν αιτήσεις για διεθνή προστασία ενώ βρίσκονταν στο κέντρο απομάκρυνσης Pehlivankoy, αφού επανεισήθχθησαν από την Ελλάδα στην Τουρκία. Ο Boček ανησυχούσε ότι παρόλο που οι αξιωματούχοι του Κέντρου Απομάκρυνσης τον διαβεβαίωσαν ότι οι αιτήσεις τους είχαν ληφθεί και ότι θα έκαναν συνέντευξη το απόγευμα, "η οικογένεια δεν φαίνεται να το γνωρίζει αυτό" (Boček, 2016, σελ. 9).

Μετά την επίσκεψη στην Τουρκία και το κέντρο απομάκρυνσης Pehlivankoy, τρία μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από την ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωμένης Αριστεράς / Αριστεράς των Πρασίνων των Σκανδιναβικών Χωρών (GUE / NGL) δημοσίευσαν έκθεση τον Μάιο του 2016 σχετικά με την κατάσταση των μεταναστών που επανεισήχθησαν από την Ελλάδα στην Τουρκία^[1]. Στην έκθεσή τους, τα μέλη του Κοινοβουλίου υποδεικνύουν ότι οι Τούρκοι αξιωματούχοι δηλώνουν ότι «όλοι οι άνθρωποι που επέστρεψαν στην Τουρκία είχαν την ευκαιρία να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα» και με βάση αυτή την υπόθεση, ότι «ο στόχος τους είναι να εξασφαλίσουν την απέλαση όλων των ατόμων που επανεισέρχονται από την Ελλάδα, 100%, ει δυνατόν. [...] Αυτό είναι το πνεύμα της συμφωνίας επανεισδοχής "(αντιπροσωπεία της Ομάδας GUE / NGL, 2016, σ. 5). Σύμφωνα με τις εκθέσεις εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σχεδόν όλοι οι πρόσφυγες που φθάνουν στην Ελλάδα υποβάλλουν αίτηση ασύλου (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016c, σελ. 4). Ωστόσο, μόνο 56 από τους 1.013 μη Σύριους πολίτες υπέβαλαν αίτηση για άσυλο στην Τουρκία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017b).

Η έρευνά μας περιλαμβάνει συνεντεύξεις με δικηγόρους που συμμετείχαν στις δύο περιπτώσεις που αναφέρθηκαν από την έκθεση του Boček. Αυτοί οι δικηγόροι επιβεβαίωσαν ότι οι απόπειρες υποβολής αιτήσεων διεθνούς προστασίας από τους ίδιους τους πρόσφυγες αγνοήθηκαν από τούρκους αξιωματούχους ή δεν ελήφθησαν δεόντως υπόψη. Όπως προαναφέρθηκε, όταν οι πελάτες του Κονγκολέζου Δικηγόρου Β προσπάθησαν να καταθέσουν τις αιτήσεις τους, οι υπάλληλοι του Κέντρου Απομάκρυνσης Pehlivanköy αρνήθηκαν να δεχθούν τις αιτήσεις υποστηρίζοντας ότι από τη στιγμή που οι πελάτες αυτοί επανεισήχθηκαν από την Ελλάδα, δεν είχαν δικαίωμα να ζητήσουν άσυλο ή προστασία στην Τουρκία. Όλοι οι ερωτηθέντες δικηγόροι συμφώνησαν ότι είναι σχεδόν αδύνατο για τους πρόσφυγες που επανεισάγονται να υποβάλουν αίτηση ενώ βρίσκονται σε κέντρα απομάκρυνσης παρά τις διαδικαστικές εγγυήσεις του νόμου. Όπως είπε ένας δικηγόρος, η δυνατότητα να ζητήσει διεθνή προστασία από κέντρο απομάκρυνσης "βασίζεται καθαρά στην τύχη"^[2]. Σύμφωνα με τον δικηγόρο Γ, η μόνη δυνατότητα για τους πρόσφυγες που επανεισάγονται να υποβάλλουν αίτηση για διεθνή προστασία είναι η παρέμβαση τρίτου μέρους: δικηγόρου ή ΜΚΟ.

Ωστόσο, η εκπροσώπηση από δικηγόρο δεν εγγυάται ότι η αίτηση θα υποβληθεί με επιτυχία και θα εξεταστεί δεόντως. Οι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι είναι επίσης πολύ δύσκολο για αυτούς να υποβάλλουν αίτηση για διεθνή προστασία για λογαριασμό των πελατών τους. Ενώ η εθνική νομοθεσία παρέχει το αναγκαίο νομικό πλαίσιο και εγγυήσεις στους δικηγόρους να ενεργούν για λογαριασμό των πελατών τους σε όλες τις διαδικασίες σχετικά με τη διεθνή προστασία (άρθρο 81 του LFIP)^[3], οι δικηγόροι Α και Γ ανέφεραν αυθαίρετα εμπόδια και μάλιστα αρνήσεις αποδοχής αιτήσεων.

7.2. Συνθήκες κράτησης

Νομοθεσία

Οι εγκαταστάσεις κράτησης προσφύγων στην Τουρκία ονομάστηκαν "ξενώνες" πριν από την έκδοση του Νόμου περί Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας (LFIP) και υπάγονται στη διοίκηση και ρύθμιση του Τμήματος Αστυνομίας Αλλοδαπών της Εθνικής Αστυνομίας (Παγκόσμιο Σχέδιο Κράτησης, 2016). Μετά την έγκριση του LFIP, η διοίκηση των υφιστάμενων κέντρων καθώς και εκείνων που βρίσκονται υπό κατασκευή με τη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ μεταφέρθηκαν στο νεοσύστατο όργανο διαχείρισης της μετανάστευσης, τη Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης της Μετανάστευσης (DGMM).

Τα άρθρα 58 και 59 του LFIP, μαζί με την Οδηγία για τη Διοίκηση των Κέντρων Υποδοχής, Στέγασης και Απομάκρυνσης^[4], ορίζουν και περιγράφουν τα κέντρα απομάκρυνσης και τις υπηρεσίες που πρέπει να παρέχονται στα κέντρα αυτά. Σύμφωνα με το άρθρο 59 (1) β του LFIP, οι αλλοδαποί επιτρέπεται να έχουν πρόσβαση και να δέχονται επισκέψεις από τους συγγενείς τους, συμβολαιογράφους, νόμιμους αντιπροσώπους και δικηγόρους και να έχουν πρόσβαση σε τηλεφωνικές υπηρεσίες. "Ενώ το τμήμα 1 (ç) του ίδιου άρθρου υποδεικνύει ότι "πρέπει να γίνεται σεβαστό το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών. Οι οικογένειες και τα ασυνόδευτα παιδιά λαμβάνουν χωριστή διαμονή. "

Στην πράξη

Σύμφωνα με τους δικηγόρους Α, Β και Γ, των οποίων οι πελάτες από το Κονγκό και το Αφγανιστάν επανεισήχθησαν από την Ελλάδα στην Τουρκία το 2016, οι υπάλληλοι του Κέντρου Απομάκρυνσης Kırıkkale Pehlivanköy εμπόδισαν τους δικηγόρους να επισκέπτονται τους πελάτες τους, παραβιάζοντας τον Τουρκικό Νόμο περί Δικηγόρων καθώς και τον LFIP. Μετά από επανειλημμένες προσπάθειες και επικοινωνία με διάφορους κυβερνητικούς αξιωματούχους στην πόλη Kırıkkale και στην Άγκυρα, ο δικηγόρος Α έλαβε τελικά περιορισμένη πρόσβαση στους πελάτες και τους φακέλους τους. Ωστόσο, ακόμη και έτσι, ο Δικηγόρος Α δεν επιτρέπεται να βλέπει όλους τους πελάτες του και επιτρέπεται μόνο να βλέπει επιλεγμένα έγγραφα από τους πελάτες του, χωρίς να έχουν δυνατότητα λήψης αντιγράφων. Εν τω μεταξύ, οι προσπάθειες του δικηγόρου C να επισκεφθεί πελάτες απέτυχαν εντελώς. Μετά την παροχή μιας λίστας ονομάτων πελατών στην διοίκηση του κέντρου απομάκρυνσης Pehlivanköy, ο δικηγόρος C ζήτησε να συναντηθεί μαζί τους για αρκετές ημέρες. Ο διευθυντής του Κέντρου τελικά αρνήθηκε να επιτρέψει στον δικηγόρο C να συναντηθεί με τους πελάτες του και, κατόπιν αιτήματος του δικηγόρου C, παρέσχε γραπτή επιστολή στον δικηγόρο, επιβεβαιώνοντας ότι «η πρόσβαση του δικηγόρου C στους πελάτες και η αίτησή του για επίσκεψη στο Κέντρο απορρίφθηκε λόγω των οδηγιών από την έδρα της Γενικής Διεύθυνσης Διαχείρισης Μεταναστών (DGMM) στην Άγκυρα ».^[5]

Ο Ειδικός Αντιπρόσωπος για τη Μετανάστευση και τους Πρόσφυγες του Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης, Tomáš Boček, παρατήρησε επίσης ότι "οι κρατούμενοι δυσκολεύονται να έρθουν σε επαφή με την UNHCR, τις ΜΚΟ και τους δικηγόρους. Σε ορισμένα κέντρα απομάκρυνσης δεν υπάρχει καμία πιθανότητα τηλεφωνικής επαφής "(Boček, 2016, σελ. 9). Αυτές οι πληροφορίες είναι σύμφωνες με τις μαρτυρίες των δικηγόρων που ερωτήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας. Όλοι οι ερωτηθέντες επιβεβαίωσαν ότι έχουν δυσκολίες επικοινωνίας με τους πελάτες τους μέσω τηλεφώνου. Τα κινητά τηλέφωνα των πελατών τους κατασχέθηκαν στα κέντρα απομάκρυνσης και τα δημόσια τηλέφωνα σε κέντρα σπάνια λειτουργούν.

Η χρήση των δημόσιων τηλεφώνων είναι περαιτέρω περιορισμένη, δεδομένου ότι οι κρατούμενοι είναι κλειδωμένοι στα κελιά τους σχεδόν όλη την ημέρα. Στο κέντρο απομάκρυνσης Pehlivanköy, οι πελάτες δικηγόρων Α, Β και Γ ήταν κλειδωμένοι στα κελιά τους με μόνο 5 έως 10 λεπτά χρόνου προαυλισμού πριν από τα γεύματα. Συνολικά 20 με 30 λεπτά χρόνου προαυλισμού ανά ημέρα. Παρόλο που υπάρχουν εγκαταστάσεις όπως αίθουσα διαδικτύου, βιβλιοθήκη, κομμωτήριο και αθλητική αίθουσα, σύμφωνα με τον Boček, κανένας από τους κρατούμενους δεν είχε ενημέρωση για αυτές τις εγκαταστάσεις (Boček, 2016, σελ. 25).

Οι δικηγόροι Α και Γ διατύπωσαν ισχυρισμούς σχετικά με την απουσία ξεχωριστού τμήματος ασυνόδευτων ανηλίκων στα κέντρα απομάκρυνσης. Αντ 'αυτού, αυτοί οι ανήλικοι φιλοξενούνται με ενήλικες ή οικογένειες. Ένας από τους πελάτες του Δικηγόρου Α είναι ένας ασυνόδευτος ανήλικος από το Αφγανιστάν ο οποίος επανεισήχθη από την Ελλάδα στην Τουρκία. Στεγάστηκε με ενήλικους αρσενικούς κρατούμενους στο κέντρο απομάκρυνσης Pehlivankoy.

Παρόλο που οι διατάξεις του νόμου είναι σαφείς και απαιτούν από τους υπαλλήλους να επιτρέπουν στους κρατούμενους αλλοδαπούς την πρόσβαση στους συγγενείς τους, τους συμβολαιογράφους και τους νόμιμους εκπροσώπους, οι πρόσφατες εκθέσεις και μαρτυρίες των δικηγόρων που ερωτήθηκαν δείχνουν ότι οι κανόνες αυτοί αγνοούνται ή παραμελούνται από το προσωπικό των κέντρων.

Πρέπει να σημειωθεί ότι, κατά την έρευνα πεδίου στην Τουρκία - τον Ιανουάριο του 2017-, επαναπατρισθέντες μη Σύριοι υπήκοοι μεταφέρθηκαν και κρατήθηκαν στο κέντρο απομάκρυνσης Kırıkkale Pehlivankoy. Επομένως, οι ερωτηθέντες δικηγόροι παρείχαν πληροφορίες σχετικά με το προαναφερθέν Κέντρο. Ωστόσο, από τον Μάιο του 2017, Οι τουρκικές αρχές άρχισαν να μεταφέρουν όλους τους επανεισδεχόμενους μη Σύριους υπηκόους στο κέντρο απομάκρυνσης Kayseri αντί για το Pehlivankoy.

Πρόσθετες τηλεφωνικές συνομιλίες διεξήχθησαν με τους ερωτηθέντες μετά την επιτόπια εργασία, από τον Ιούνιο έως τον Ιούλιο του 2017, για την ενημέρωση των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου. Οι ερωτηθέντες, οι οποίοι επισκέφθηκαν το Κέντρο απομάκρυνσης του Kayseri μετά τον Μάιο του 2017, ανέφεραν ότι οι συνθήκες κράτησης ήταν οι ίδιες και στα δύο Κέντρα και αντιμετώπισαν παρεμφερή εμπόδια στην πρόσβαση στους πελάτες τους.

1. Επανεισδεχθέντες Σύριοι υπήκοοι στην Τουρκία

Με τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, η Τουρκία συμφώνησε όχι μόνο να επαναδεχθεί παράτυπους μετανάστες αλλά και να επανεισδεχθεί υπηκόους της Συρίας που διέσχισαν το Αιγαίο. Σύμφωνα με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, "Για κάθε Σύριο που επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας νέος Σύριος θα εγκατασταθεί εκ νέου από την Τουρκία στην ΕΕ."^[6]  Στις 3 Μαρτίου 2016, πριν από τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, υπήρχαν 2,7 εκατομμύρια Σύριοι πρόσφυγες καταγεγραμμένοι στην Τουρκία^[7]. Συγκριτικά, οι συνολικές αιτήσεις ασύλου των Σύριων υπηκόων στην ΕΕ από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία ήταν περίπου 660.000 από τον Μάρτιο του 2016^[8].

Πριν από τη Δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο. 12 του Τουρκικού Κανονισμού περί Προσωρινής Προστασίας, οι Σύριοι υπήκοοι που έχουν καθεστώς προσωρινής προστασίας θα έχαναν το καθεστώς τους αν εγκατέλειπαν την Τουρκία με παράτυπους τρόπους. Αυτό σήμαινε ότι όλοι οι Σύριοι υπήκοοι που επανεισάγονται στην Τουρκία σύμφωνα με τη Δήλωση δεν θα είχαν κανένα καθεστώς προστασίας στην Τουρκία. Στις 5 Απριλίου 2016, η Τουρκία τροποποίησε τον κανονισμό για την προσωρινή προστασία και συμπεριέλαβε ρήτρα σύμφωνα με την οποία οι υπήκοοι της Συρίας που επανεισέρχονται από την Ελλάδα "μπορούν να εγκατασταθούν κατά την άφιξή τους" .^[9] Μολονότι η πρώτη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ- ότι "... η Τουρκία με επιστολή της 12ης Απριλίου 2016 έδωσε διαβεβαιώσεις ότι όλοι οι επαναπατρισθέντες Σύριοι θα λάβουν προσωρινή προστασία κατά την επιστροφή τους" (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016β, σ. 4), η διατύπωση της τροπολογίας είναι ασαφής. Ένα σχετικό άρθρο δίνει τη διακριτική ευχέρεια στη διοίκηση αν θα αποκαταστήσει το καθεστώς προστασίας και δεν παρέχει εγγύηση.

Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα επίσημα διαθέσιμα στοιχεία από την Τουρκία, 178 υπήκοοι της Συρίας έχουν επανεξαχθεί από την Ελλάδα στην Τουρκία στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας (βλέπε Παράρτημα 2).

Από τους 178  υπήκοους Συρίας που επανεισήχθησαν από τον Απρίλιο του 2016, 10 επέστρεψαν οικειοθελώς στη Συρία, 133 ζουν σε αστικές περιοχές (πόλεις) με αποκατάσταση καθεστώτος προσωρινής προστασίας και 16 ζουν στον Καταυλισμό Προσωρινής Στέγασης Osmaniye Düziçi (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017α, σ. 6). Η κατάσταση των υπόλοιπων 19 Συρίων υπηκόων ήταν άγνωστη κατά τη στιγμή της σύνταξης αυτής της έκθεσης. Όλοι οι 178 επανεισδεχθέντες υπήκοοι της Συρίας μεταφέρθηκαν στην Τουρκία από την Ελλάδα με αερομεταφορά. Οι επαναπατρισθέντες Σύριοι υπήκοοι φυλάσσονταν στον καταυλισμό Osmaniye Düziçi εν αναμονή της απόφασης της διοίκησης για το καθεστώς προστασίας και τις συναφείς εργασίες διεκπεραίωσης. Το Düziçi Camp, το οποίο αποτελεί προσωρινό καταυλισμό για τους Σύριους υπηκόους, έχει χωρητικότητα 5.000 ατόμων (Boček, 2016, σελ. 13). Μετά την αποκατάσταση του καθεστώτος προστασίας, οι πολίτες της Συρίας μπορούν να επιλέξουν να παραμείνουν στο στρατόπεδο ή να πάνε σε μια πόλη της επιλογής τους.

Γενικές συνθήκες διαβίωσης των Συρίων προσφύγων στην Τουρκία

Από την έναρξη του εμφύλιου πολέμου της Συρίας και την εισροή προσφύγων στην Τουρκία, η Αρχή Διαχείρισης Καταστροφών και Εκτακτης Ανάγκης (AFAD), ένα νέο όργανο που συστάθηκε το 2009, είναι ο κύριος κυβερνητικός οργανισμός που είναι υπεύθυνος για την ανθρωπιστική απόκριση στη εισροή προσφύγων από τη Συρία. Συμπτωματικά, ένας κανονισμός με στόχο τον καθορισμό των κανόνων και των διαδικασιών συντονισμού του AFAD σε καταστροφές και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2011, μόλις δύο μήνες πριν από την εμφάνιση του εμφύλιου πολέμου στη Συρία^[10]. Ο κανονισμός αυτός επέτρεψε στην AFAD να συντονίζει και να διευκολύνει την ανθρωπιστική βοήθεια σε περίπτωση μεγάλης κλίμακας καταστάσεων "άσυλου και μαζικής εισροής" (άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο β)).

Στέγαση: Το βασικό νομικό έγγραφο για τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία, ο Κανονισμός για την Προσωρινή Προστασία, δεν υποχρεώνει τη διοίκηση να παρέχει στέγη για τους δικαιούχους προσωρινής προστασίας. Το άρθρο 37 του Κανονισμού^[11] εξουσιοδοτεί την Αρχή Διαχείρισης Καταστροφών και Έκτακτης Ανάγκης του Υπουργείου (AFAD) να δημιουργήσει προσωρινά στρατόπεδα διαμονής και να τα διαχειρίζεται σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης Μεταναστών (DGMM). Από τις 24 Απριλίου 2017, υπήρχαν 252.061 Σύριοι υπήκοοι που ζούσαν σε προσωρινούς καταυλισμούς στην Τουρκία,^[12] περίπου το 10% όλων των δικαιούχων προσωρινής προστασίας στην Τουρκία.

Ο υπόλοιπος πληθυσμός ζει κυρίως στις πόλεις^[13]. Μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος διαπίστωσε ότι σχεδόν το 30% όλων των Συρίων προσφύγων ζουν σε ημιτελή κτίρια ή γκαράζ (WFP Turkey, 2016).

Πρόσβαση στην αγορά εργασίας: Το αρθ. 29 του Κανονισμού για την Προσωρινή Προστασία παρέχει νομική βάση για την πρόσβαση των δικαιούχων προσωρινής προστασίας στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του κανονισμού, "πρόσωπα που κατέχουν έγγραφο αναγνωρίσεως προσωρινής προστασίας μπορούν να υποβάλουν αίτηση" για άδειες εργασίας. Ωστόσο, το ίδιο άρθρο προβλέπει απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών για τις αρχές και τις διαδικασίες όσον αφορά την απασχόληση των ατόμων που τυγχάνουν προσωρινής προστασίας. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2016, δεν υπήρξε τέτοια απόφαση ή ρύθμιση και η πρόσβαση στην αγορά εργασίας "παρέμεινε θεωρητική" (ECRE, 2015, σελ. 134).

Στις 15 Ιανουαρίου 2016, με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου αριθ. 2016/8375, δημοσιεύθηκε ο πολυαναμενόμενος κανονισμός^[14] για τις άδειες εργασίας των δικαιούχων προσωρινής προστασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 1 του κανονισμού, οι δικαιούχοι προσωρινής προστασίας μπορούν να υποβάλουν αίτηση για άδεια εργασίας μετά την εγγραφή τους στο σύστημα προσωρινής προστασίας για έξι μήνες. Οι αιτήσεις άδειας εργασίας μπορούν να υποβάλλονται από εργοδότες, εκτός εάν ο αιτών θα εργαστεί ως ανεξάρτητος. Παρόλο που δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των αιτήσεων άδειας εργασίας και το ποσοστό έγκρισης αυτών των αιτήσεων, το κυβερνητικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu Ajansi δημοσίευσε ένα ειδησεογραφικό άρθρο βασισμένο στις πληροφορίες που έλαβε από τις αρχές, αναφέροντας ότι μόνο 10.227 Σύριοι υπήκοοι, λιγότερο από το 0,4% των καταγεγραμμένων Σύριων στην Τουρκία, είχαν λάβει άδειες εργασίας (Ozcan Yildirim, 2017).

Υγειονομική περίθαλψη: Από την έναρξη των προσφυγικών ροών, όλοι οι δικαιούχοι προσωρινής προστασίας έχουν πρόσβαση στο Τουρκικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Αρχικά, μεταξύ 2011 και 2013, οι δικαιούχοι προσωρινής προστασίας είχαν πρόσβαση σε βασικές δωρεάν υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης σε 11 πόλεις. Το 2013, με την Εγκύκλιο αριθ. 2013/8, η AFAD ανακοίνωσε ότι οι Σύριοι “φιλοξενούμενοι” θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε δωρεάν βασικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης σε όλες τις 81 πόλεις της Τουρκίας.^[15] Μολονότι οι δικαιούχοι προσωρινής προστασίας έχουν πρόσβαση σε δωρεάν υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης σε εθνικό επίπεδο, η γλώσσα εξακολουθεί να αποτελεί το κύριο πρόβλημα για την πρόσβαση των δικαιούχων προσωρινής προστασίας στην υγειονομική περίθαλψη. Και παρόλο που οι αρχές απασχολούν διερμηνείς για να λύσουν αυτό το ζήτημα, ο αριθμός των διερμηνέων δεν είναι αρκετός (Ekmekci, 2016, σ. 6).

Κράτηση υπηκόων  Συρίας

Προσωρινός Καταυλισμός Düziçi

Παρόλο που υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των στρατοπέδων, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα επίσημα στοιχεία που υπέβαλε η DGMM, υπάρχουν 21 κέντρα προσωρινής στέγασης για τους δικαιούχους προσωρινής προστασίας.^[16] Όλα αυτά τα στρατόπεδα ιδρύθηκαν και διοικούνται από το AFAD. Ωστόσο, η διοίκηση του Προσωρινού Καταυλισμού Düziçi στο Osmaniye αναφέρθηκε ότι αναλήφθηκε από τη DGMM τον Οκτώβριο του 2015 και έγινε de facto κέντρο κράτησης για Σύριους πρόσφυγες (Boček, 2016, Π. 27; ECRE, 2015, σελ. 120). Οι υπήκοοι της Συρίας που ασχολούνται με την επαιτεία, την ύποπτη εγκληματική δραστηριότητα ή όσοι συλλαμβάνονται όταν προσπαθούν να διασχίσουν παράνομα τα σύνορα στάλθηκαν στο στρατόπεδο Düziçi "για δικό τους καλό", σύμφωνα με τους κρατικούς αξιωματούχους (Boček, 2016, σελ. 28). Οι συνθήκες στο στρατόπεδο Düziçi διαφέρουν επίσης σημαντικά από τα κέντρα φιλοξενίας που διοικεί το AFAD. Ο Boček (2016) αναφέρει ότι ενώ το στρατόπεδο Duzici ήταν μόνο λιγότερο από το μισό πλήρες, οι συνθήκες διαβίωσης - ειδικά για τα παιδιά - ήταν κακές (Boček, 2016, σελ. 13, 20, 27-28).

Ωστόσο, το πιο προβληματικό ζήτημα είναι ο "σκοπός" του καταυλισμού. Ενώ επίσημα είναι ένας προσωρινός καταυλισμός διαμονής, οι εθνικές και διεθνείς ΜΚΟ αναφέρουν ότι αυτό είναι “de facto” στρατόπεδο κράτησης (Amnesty International, 2016α, σ. 110, Boček, 2016, σελ. 28, ECRE, 2015, σ. 120 ). Επιπλέον, οι δικηγόροι και οι εργαζόμενοι των ΜΚΟ που ερωτήθηκαν για την έρευνα αυτή επιβεβαίωσαν ότι οι πρόσφυγες σε αυτό το στρατόπεδο δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν το στρατόπεδο με δική τους βούληση και απαγορεύεται τακτικά επικοινωνία με οποιονδήποτε εκτός του καταυλισμού. Σε επιστολή της 23ης Δεκεμβρίου 2016, ο εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Αθήνα αναφέρει επίσης ότι ο προσωρινός καταυλισμός Düziçi είναι πράγματι «κλειστός χώρος» και ότι η UNHCR δεν έχει απρόσκοπτη και προβλέψιμη πρόσβαση στις εγκαταστάσεις^[17].

Η λειτουργία ενός “de facto στρατόπεδου κράτησης” και η διοικητική κράτηση ατόμων που υπόκεινται στο καθεστώς προσωρινής προστασίας σε αυτόν τον καταυλισμό δεν έχει νομική βάση σύμφωνα με την LFIP και τον Κανονισμό για την Προσωρινή Προστασία. Κράτηση υπηκόων από τη Συρία που έγιναν δεκτοί από την Ελλάδα στην Τουρκία επίσης δεν έχει νομική βάση. Οι τουρκικές αρχές δήλωσαν και έδωσαν διαβεβαίωση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι όλοι οι Σύριοι υπήκοοι που έχουν επανεισδοχή "θα λάβουν προσωρινή προστασία κατά την επιστροφή τους" (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2016β, σ. 4). Δεδομένου ότι δεν υπάρχει προοπτική απέλασης για τους υπηκόους της Συρίας που έχουν επιστραφεί, η κράτησή τους δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση το άρθρο. 57 του LFIP, το οποίο ρυθμίζει τη διοικητική κράτηση στο πλαίσιο της διαδικασίας απέλασης. Επιπλέον, δεδομένου ότι οι υπήκοοι της Συρίας που έχουν επανεισδοχή θα υπόκεινται στο καθεστώς προσωρινής προστασίας, δεν μπορούν να κρατηθούν σύμφωνα με το άρθρο 68 του LFIP, το οποίο ρυθμίζει την διαδικασία διοικητικής κράτησης υπό έκτακτες περιστάσεις για τους αιτούντες άσυλο.

Συνθήκες

Οι πρώτοι Σύριοι υπήκοοι επανεισήχθησαν στην Τουρκία στις 4 Απριλίου 2016 μαζί με την πρώτη ομάδα επαναπατρισμένων μη Σύριων μεταναστών. Δύο υπήκοοι της Συρίας, οι οποίοι δήλωσαν ότι επέστρεψαν οικειοθελώς, μεταφέρθηκαν στο Ντικιλί (Τουρκία) με πλοίο από τα νησιά Λέσβος και Χίος (Ελλάδα). Οι υπήκοοι της Συρίας μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στον καταυλισμό Osmaniye Düziçi. Οι ακόλουθες επανεισδοχές υπηκόων της Συρίας από την Ελλάδα προς την Τουρκία πραγματοποιήθηκαν με αεροπλάνο στα Αδάνα και στη συνέχεια οι Σύριοι υπήκοοι μεταφέρθηκαν στον καταυλισμό Düziçi. Ένα χρόνο μετά την υπογραφή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, 178 υπήκοοι της Συρίας επανεισήχθησαν από την Ελλάδα στην Τουρκία βάσει των διατάξεων της Δήλωσης (βλέπε παράρτημα 2).

Οι συνεντεύξεις με τον δικηγόρο Δ έδωσαν μια εικόνα για το πώς οι ήδη υπάρχουσες δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στην Τουρκία και οι διατάξεις της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας ανάγκασαν τους Σύριους υπηκόους πελάτες της να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους περισσότερες από μία φορές για να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης.^[18]  Σύμφωνα με τη δικηγόρο Δ, οι πελάτες της, τα μέλη μιας συριακής οικογένειας που επανεισήχθη από την Ελλάδα στην Τουρκία σύμφωνα με τις διατάξεις της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, είχαν ήδη προσπαθήσει επανειλημμένα να υποβάλουν αίτηση ασύλου στην Ελλάδα. Αυτή η συριακή οικογένεια ισχυρίζεται ότι, ενώ βρισκόταν στη νήσο Λέρο (Ελλάδα), οι Έλληνες αξιωματούχοι τους είπαν ότι θα μεταφερθούν στην Αθήνα αν και έγινε επανεισδοχή στην Τουρκία με αεροπλάνο^[19].

Αυτή η οικογένεια, μαζί με τους υπόλοιπους συληφθέντες Σύριους, κρατήθηκαν  για δύο εβδομάδες στον καταυλισμό Düziçi. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν τους επιτράπηκε να εγκαταλείψουν τον καταυλισμό και να επικοινωνούν με οποιονδήποτε εκτός του καταυλισμού. Η δικηγόρος Δ μπόρεσε να έρθει σε επαφή με την οικογένεια μόνο μετά την απελευθέρωσή τους σε άλλη τουρκική πόλη. Ωστόσο, εξαιτίας της κακής κατάστασης αυτής της πόλης και της περιορισμένης πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες, αναγκάστηκαν και πάλι να εγκαταλείψουν την πόλη και να περάσουν παράνομα τα σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ιράκ και να έρθουν σε επαφή με μακρινούς συγγενείς τους στο Βόρειο Ιράκ όπου μπόρεσαν να βρουν καταφύγιο και να λάβουν υποστήριξη.

9. Συμπεράσματα

Το 2013, με τη θέσπιση του Νόμου περί αλλοδαπών και διεθνούς προστασίας, η Τουρκία ανέλαβε το τιτάνιο έργο να δημιουργήσει “ένα σύστημα ασύλου και μετανάστευσης στηριζόμενο στα διεθνή πρότυπα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”, όπως επισημαίνεται στο προοίμιο του νόμου αυτού. Ωστόσο, τέσσερα χρόνια μετά, όπως καταδεικνύουν τα προκαταρκτικά ευρήματα της έρευνάς μας, τα πρόσωπα που χρήζουν διεθνούς προστασίας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες σε σχέση με την πρόσβαση στα δικαιώματα και τις εγγυήσεις που προβλέπει ο νόμος αυτός.

Οι άνθρωποι που επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία βάσει της συμφωνίας επανεισδοχής Ελλάδας-Τουρκίας μετά τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016 αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα εμπόδια όσον αφορά τη διεθνή προστασία. Παρότι στην Ελλάδα η πρόσβασή τους στο άσυλο είναι πολύ περιορισμένη (Amnesty International, 2017· Human Rights Watch, 2016b· UNHCR, 2016), οι τουρκικές αρχές δικαιολογούν τον περιορισμό της πρόσβασης των προσώπων αυτών στο άσυλο στην Τουρκία, επικαλούμενες το ότι οι μετανάστες που επιστρέφουν είχαν ήδη την ευκαιρία να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα. Η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει ένα κενό για όσους χρήζουν διεθνούς προστασίας.

Σκοπός των τουρκικών αρχών, όπως ανέφεραν σε αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς/Αριστεράς των Πρασίνων των Βόρειων Χωρών (GUE/NGL) από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι να απελάσουν στη χώρα καταγωγής τους όλους τους μετανάστες που επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία βάσει της συμφωνίας επανεισδοχής Ελλάδας-Τουρκίας. Αυτό που προκύπτει από τις καταγραφείσες πρακτικές είναι ότι για όσους κρατούνται στα τουρκικά κέντρα απομάκρυνσης είναι ελάχιστη ή και ανύπαρκτη η πραγματική πρόσβαση στο άσυλο και σε δικηγόρους ή ΜΚΟ, ιδίως στο κέντρο απομάκρυνσης Pehlivanköy, στο οποίο μεταφέρονται κατά κύριο λόγο οι μετανάστες που επιστρέφουν από την Ελλάδα στο πλαίσιο επανεισδοχής. Η απέλαση προσώπων που χρήζουν ενδεχομένως διεθνούς προστασίας από πιθανή δίωξη στη χώρα τους θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των προσώπων αυτών και οδηγεί σε παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης. Στην πράξη, εν μέρει λόγω των ανησυχητικών εξελίξεων στο τουρκικό νομικό πλαίσιο, δεν υφίστανται αποτελεσματικές εγγυήσεις που να εξασφαλίζουν ότι οι μετανάστες που επιστρέφουν στο πλαίσιο επανεισδοχής και οι οποίοι έχουν βάσιμες αξιώσεις διεθνούς προστασίας μπορούν να αποκτήσουν καθεστώς προστασίας στην Τουρκία.

Παράρτημα 1: Χρονολόγιο με άξονα τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας

20 Ιανουαρίου 2000	Υπογράφεται στην Αθήνα το Πρωτόκολλο επανεισδοχής Ελλάδας – Τουρκίας.[20]
12 Μαρτίου 2002	Εγκρίνεται το Πρωτόκολλο επανεισδοχής Ελλάδας – Τουρκίας
28 Νοεμβρίου 2002	Το Συμβούλιο εγκρίνει [τις διαπραγματευτικές οδηγίες] για συμφωνία επανεισδοχής μεταξύ Ευρωπαϊκής Κοινότητας και Τουρκίας.[21]
27 Μαΐου 2005	Επίσημη έναρξη των διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες.
7 Δεκεμβρίου 2006	Διακοπή των διαπραγματεύσεων μετά τον τέταρτο γύρο.
17 Δεκεμβρίου 2009	Επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, κατάρτιση νέου σχεδίου κειμένου και διαβίβασή του στην Τουρκία.[22]
21 Ιουνίου 2012	Το συμφωνηθέν κείμενο μονογραφείται από τους εκπροσώπους των δύο μερών.[23]
16 Δεκεμβρίου 2013	Υπογράφεται η συμφωνία επανεισδοχής Τουρκίας-ΕΕ
1 Ιανουαρίου 2014	Η συμφωνία τίθεται μερικώς σε ισχύ
1 Οκτωβρίου 2014	Έναρξη ισχύος της συμφωνίας επανεισδοχής Τουρκίας-ΕΕ.[24]
20 Οκτωβρίου 2014	Η Επιτροπή εκδίδει την πρώτη έκθεση σχετικά με την πρόοδο της Τουρκίας όσον αφορά την εκπλήρωση των προϋποθέσεων του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων.[25]
3 Φεβρουαρίου 2015	Διευκόλυνση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία. Συμφωνία ως προς τα ζητήματα χρηματοδότησης: τα κράτη μέλη συμφωνούν σχετικά με τον τρόπο χρηματοδότησης της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία με ποσό ύψους 3 δισ. ευρώ. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στην ΕΕ να χορηγήσει επιπλέον ανθρωπιστική βοήθεια στους πρόσφυγες στην Τουρκία και στις κοινότητες που τους φιλοξενούν.[26]
29 Νοεμβρίου 2015	Σύνοδος Κορυφής ΕΕ-Τουρκίας, στην οποία οι δύο πλευρές συμφωνούν σε μέτρα για την εμβάθυνση της συνεργασίας τους, ιδίως για τη διαχείριση της συριακής προσφυγικής κρίσης και την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης. Γίνεται δεκτό το κοινό σχέδιο δράσης.[27]
4 Μαρτίου 2016	Δεύτερη έκθεση σχετικά με την πρόοδο της Τουρκίας όσον αφορά την εκπλήρωση των προϋποθέσεων του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων.[28]
18 Μαρτίου 2016	Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας[29]
20 Απριλίου 2016	Πρώτη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.[30]
28 Απριλίου 2016	Ταχείες τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες με σκοπό να επιταχυνθεί η διαδικασία επανεγκατάστασης.[31]
4 Μαΐου 2016	Τρίτη έκθεση σχετικά με την πρόοδο της Τουρκίας όσον αφορά την εκπλήρωση των προϋποθέσεων του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων.[32]
1 Ιουνίου 2016	Η ΕΕ ανακοινώνει ότι έχουν τεθεί σε ισχύ όλες οι διατάξεις της Συμφωνίας επανεισδοχής Τουρκίας-ΕΕ: «Το τουρκικό κοινοβούλιο ενέκρινε να αρχίσουν να ισχύουν από την 1η Ιουνίου οι διατάξεις της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας για τους υπηκόους τρίτων χωρών. Ο σχετικός νόμος υπεγράφη από το Γραφείο του Προέδρου στις 18 Μαΐου και δημοσιεύθηκε στην τουρκική Επίσημη Εφημερίδα στις 20 Μαΐου. Η έναρξη ισχύος των διατάξεων για τους υπηκόους τρίτων χωρών της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας θα πρέπει να συμπληρωθεί επειγόντως με απόφαση του τουρκικού υπουργικού συμβουλίου, ώστε να καταστεί δυνατή η υλοποίηση της επανεισδοχής στην πράξη».[33]
15 Ιουνίου 2016	Δεύτερη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.[34]
28 Σεπτεμβρίου 2016	Τρίτη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.[35]
24 Νοεμβρίου 2016	Προσωρινό πάγωμα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία.[36]
8 Δεκεμβρίου 2016	Τέταρτη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.[37]

Παράρτημα 2: Επανεισδοχές από την Ελλάδα στην Τουρκία το 2016 – Αριθμητικά στοιχεία και Ημερομηνίες.

Πλήθος και εθνικότητα των ανθρώπων που επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία στο πλαίσιο επανεισδοχής

• 4 Απριλίου 2016 – «Συνολικά 202 άτομα, 136 από τη Λέσβο και 66 από το Χίο, μεταφέρθηκαν με τρία πλοία στο λιμάνι του Δικελί εκείνη την ημέρα. Το καθένα συνοδευόταν από έναν τουλάχιστον αξιωματικό της Frontex, ο οποίος είχε καλυμμένο το πρόσωπό του καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού. Στα ανωτέρω πρόσωπα περιλαμβάνονταν 11 γυναίκες· οι εθνικότητες των ανθρώπων αυτών είχαν ως εξής: 130 από το Πακιστάν, 42 από το Αφγανιστάν, 10 από το Ιράν, 5 από το Κονγκό, 4 από τη Σρι Λάνκα, 3 από το Μπαγλαντές, 3 από την Ινδία, 1 από τη Σομαλία, 1 από το Ιράκ, 1 από την Ακτή Ελεφαντοστού και 2 Σύροι, οι οποίοι αναφέρθηκε ότι επέστρεφαν οικειοθελώς στην Τουρκία.

Σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις των αρχών στην Τουρκία, με εξαίρεση τους δύο Σύρους της πρώτης ομάδας, και οι 323 μη Σύροι μεταφέρθηκαν απευθείας στο Κέντρο αναχωρήσεων/κρατήσεως Pehlivanköy / Kırklareli, ενώ οι δύο Σύροι μεταφέρθηκαν στο Στρατόπεδο Düziçi. Σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις προς τον Τύπο, οι μη Σύροι θα κρατούνταν προκειμένου να απελαθούν και μετά την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας θα απελαύνονταν στις χώρες καταγωγής ή διέλευσης». ^{[38] [39]}

• 8 Απριλίου 2016 – «Στις 8 Απριλίου πραγματοποιήθηκε η επανεισδοχή μιας δεύτερης ομάδας, 124 ατόμων: 20 από τη Σάμο, 50 από την Κω και 45 από τη Λέσβο. (Ένα άτομο δεν έγινε δεκτό από τις αρχές στην Τουρκία και οδηγήθηκε πίσω στην Ελλάδα). Από τους ανθρώπους της ομάδας αυτής 111 ήταν από το Πακιστάν, 4 από το Ιράκ, 4 από την Ινδία, 2 από το Μπανγκλαντές, 1 από το Μαρόκο, 1 από την Αίγυπτο και 1 από την Παλαιστίνη».^[40]

• 20 Απριλίου 2016 – Πρώτη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: Συνολικά 325 άτομα που εισήλθαν παράτυπα μετά τις 20 Μαρτίου και δεν υπέβαλαν αίτηση ασύλου μετά τις 20 Μαρτίου επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία· πρόκειται για 240 Πακιστανούς, 42 Αφγανούς, 10 Ιρανούς, 7 Ινδούς, 5 Μπαγκλαντεσιανούς, 5 Ιρανούς, 5 Κονγκολέζους, 4 Σριλανκέζους, 2 Σύρους, 1 Σομαλό, 1 Ιβοριανό, 1 Μαροκινό, 1 Αιγύπτιο, 1 Παλαιστίνιο. Το 2016 έχουν επιστρέψει συνολικά 1292 μετανάστες στο πλαίσιο της διμερούς συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, το δε μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων επιστροφής πραγματοποιήθηκε το Μάρτιο.^[41]

• 26 Απριλίου 2016 – Το πλοίο Asım Captain, το οποίο μετέφερε 31 πρόσφυγες από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και τη Μυανμάρ, έφτασε στο λιμάνι του Güllük στις 13.30, έχοντας ξεκινήσει από το νησί της Κω στις 12 το μεσημέρι. Οι πρόσφυγες θα μεταφέρονταν στη Σμύρνη και στη συνέχεια στο Kırıkkale ή στα Άδανα αεροπορικώς.^[42]

• 20 Μαΐου 2016 – Επέστρεψαν στην Τουρκία 5 Αλγερινοί, 5 Ιρανοί, 1 Μαροκινός και 1 Αφγανός από τη Λέσβο· 5 Αφγανοί από τη Χίο και μια οικογένεια Ιρακινών (5 άτομα).^[43]

• 15 Ιουνίου 2016 - Δελτίο Τύπου ΕΕ: Αφότου τέθηκε σε ισχύ η Δήλωση, έχουν πραγματοποιηθεί από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία 462 επιστροφές προσώπων τα οποία δεν υπέβαλαν αίτηση ασύλου ή ανακάλεσαν οικειοθελώς την αίτηση ασύλου, περιλαμβανομένων 31 Σύρων. Στις άλλες εθνικότητες που επέστρεψαν περιλαμβάνονταν άτομα από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Μπανγκλαντές, το Ιράν, το Ιράκ, την Ινδία, το Κονγκό, την Αλγερία, τη Σρι Λάνκα, το Μαρόκο, το Νεπάλ, τη Σομαλία, την Ακτή του Ελεφαντοστού, την Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. Συνολικά το 2016 έχουν πραγματοποιηθεί 1.546 επιστροφές παράτυπων μεταναστών. ^[44]

• 15 Ιουνίου 2016 Δελτίο τύπου ΕΕ: 462 άτομα που εισήλθαν παράτυπα μετά τις 20 Μαρτίου και δεν υπέβαλαν αίτηση ασύλου επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία.^[45]

• 16 Ιουνίου 2016 – 6 Αλγερινοί αιτούντες άσυλο επέστρεψαν στη Σμύρνη, στο Δικελί, με πλοίο. Είχαν μεταφερθεί με λεωφορείο στο Kırklareli. ^[46]

• 28 Σεπτεμβρίου 2016 Δελτίο τύπου ΕΕ: Αφότου τέθηκε σε ισχύ η Δήλωση, έχουν πραγματοποιηθεί 578 επιστροφές από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία, περιλαμβανομένων των επιστροφών 53 Σύρων. Στις άλλες εθνικότητες που επέστρεψαν περιλαμβάνονται άτομα από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Μπανγκλαντές, το Ιράν, το Ιράκ, την Ινδία, το Κονγκό, την Αλγερία, τη Σρι Λάνκα, το Μαρόκο, το Νεπάλ, τη Σομαλία, την Ακτή Ελεφαντοστού, την Αίγυπτο, την Υεμένη, το Λίβανο και την Παλαιστίνη. Συνολικά το 2016 έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 1600 επιστροφές παράτυπων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία. ^[47]

• 8 Δεκεμβρίου 2016, 4η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Από την έκδοση της τρίτης έκθεσης της 28ης Σεπτεμβρίου 2016, με την επιστροφή των Τούρκων αξιωματικών συνδέσμων στα νησιά και την επανέναρξη των επιχειρήσεων επιστροφών στις αρχές Σεπτεμβρίου, 170 άτομα που είχαν εισέλθει στην Ελλάδα μέσω της Τουρκίας επέστρεψαν στην τελευταία στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, περιλαμβανομένων 42 Σύρων, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των μεταναστών που επέστρεψαν στην Τουρκία μετά τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας να ανέλθει σε 748. Στις άλλες εθνικότητες περιλαμβάνονται πολίτες από το Πακιστάν (394), το Αφγανιστάν (61), την Αλγερία (68), το Ιράκ (17), το Μπανγκλαντές (26), το Ιράν (18), τη Σρι Λάνκα (16) και το Μαρόκο (15). Τα άτομα που επέστρεψαν είχαν λάβει αρνητικές αποφάσεις για τη χορήγηση ασύλου (συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών αποφάσεων σε δεύτερο βαθμό), είχαν ανακαλέσει τις αιτήσεις ασύλου τους ή δεν είχαν υποβάλει αίτηση ασύλου. Κατά τη διάρκεια του 2016 έχουν επιστρέψει από την Ελλάδα στην Τουρκία συνολικά 1.187 παράτυποι μετανάστες (εκ των οποίων 95 Σύροι) στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας ή του διμερούς πρωτοκόλλου επανεισδοχής Τουρκίας-Ελλάδας. ^[48]

• Αριθμός των μεταναστών και προσφύγων που επέστρεψαν στο πλαίσιο επανεισδοχής, όπως καταγράφεται από το τουρκικό Υπουργείο Εσωτερικών, Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης Μετανάστευσης (τελευταία ενημέρωση: 19.06.2017)^[49]

ΠΑΡΑΤΥΠΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΔΕΚΤΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2016

ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ	ΣΥΝΟΛΟ
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ	1216
ΠΑΚΙΣΤΑΝ	555
ΣΥΡΙΑ	203
ΑΛΓΕΡΙΑ	126
ΜΠΑΝΓΚΛΑΝΤΕΣ	88
ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ	77
ΜΑΡΟΚΟ	34
ΙΡΑΝ	30
ΙΡΑΚ	23
ΣΡΙ ΛΑΝΚΑ	16
ΝΙΓΗΡΙΑ	11
ΒΙΡΜΑΝΙΑ	9
ΝΕΠΑΛ	9
ΓΚΑΝΑ	6
ΛΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΚΟΝΓΚΟ	5
ΑΙΓΥΠΤΟΣ	4
ΙΝΔΙΑ	3
ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ	3
ΚΑΜΕΡΟΥΝ	3
ΛΙΒΑΝΟΣ	2
ΑΚΤΗ ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΟΥ	2
ΔΟΜΙΝΙΚΑΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ	1
ΙΟΡΔΑΝΙΑ	1
ΥΕΜΕΝΗ	1
ΜΑΛΙ	1
ΣΕΝΕΓΑΛΗ	1
ΑΪΤΗ	1
ΚΟΝΓΚΟ	1

• Ευρωπαϊκή Επιτροπή - επιστροφές από την Ελλάδα στην Τουρκία το 2016^[50]

Ημερομηνία επιστροφής	Αριθμός των προσώπων που επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία βάσει της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας	Ημερομηνία επιστροφής	Αριθμός των προσώπων που επέστρεψαν από την Ελλάδα στην Τουρκία βάσει της Δήλωσης ΕΕ-Τουκίας
4 Απριλίου	202	26 Οκτωβρίου	8
8 Απριλίου	123	27 Οκτωβρίου	22
26 Απριλίου	49	3 Νοεμβρίου	4
27 Απριλίου	12	28 Νοεμβρίου	10
18 Μαΐου	4	29 Νοεμβρίου	17
20 Μαΐου	51	12 Δεκεμβρίου	29
8 Ιουνίου	8	19 Δεκεμβρίου	5
9 Ιουνίου	13	20 Δεκεμβρίου	19
16 Ιουνίου	6
17 Αυγούστου	8
18 Αυγούστου	6
25 Αυγούστου	2
7 Σεπτεμβρίου	5
8 Σεπτεμβρίου	13
23 Σεπτεμβρίου	7
26 Σεπτεμβρίου	69
5 Οκτωβρίου	55
6 Οκτωβρίου	10
13 Οκτωβρίου	25
20 Οκτωβρίου	14
21 Οκτωβρίου	5
		ΣΥΝΟΛΟ	801

Βιβλιογραφία

Amnesty International. (2016a). International Community And Refugees: Responsibilities,

Possibilities, Human Rights Violations. Istanbul: Amnesty International Turkey.

Από τον ιστότοπο

https://www.amnesty.org.tr/uploads/Docs/en_12_11_27122016_baski149.pdf

Amnesty International. (2016b). Turkey: Illegal mass returns of Syrian refugees expose fatal

flaws in EU-Turkey deal.

Τα στοιχεία αντλήθηκαν στις 24 Απριλίου 2017, από τον ιστότοπο

https://www.amnesty.org/en/press-releases/2016/04/turkey-illegal-mass-returns-of-syrian-refugees-expose-fatal-flaws-in-eu-turkey-deal

Amnesty International. (2017). A Blueprint for Despair: Human Rights Impact of the EU-Turkey Deal. London. Από τον ιστότοπο https://www.amnesty.org/download/Documents/EUR2556642017ENGLISH.PDF

Boček, T. (2016). Report of the fact-finding mission to Turkey by Ambassador Tomáš Boček, Special Representative of the Secretary General on migration and refugees. Από τον ιστότοπο https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=090000168069aa7f  

Collett, E. (2016, March). The Paradox of the EU-Turkey Refugee Deal. Από τον ιστότοπο http://www.migrationpolicy.org/node/15595

Crépeau, F. (2017). Report of the Special Rapporteur on the human rights of migrants on his mission to Greece

Dimitriadi, A. (2016). The Impact of the EU-Turkey Statement on Protection and Reception: The

Case of Greece (Global Turkey in Europe No. 15). Rome. Από τον ιστότοπο http://www.iai.it/en/pubblicazioni/impact-eu-turkey-statement-protection-and-reception-case-greece 

ECRE. (2015). ECRE-AIDA Country Report: Turkey. Από τον ιστότοπο http://www.asylumineurope.org/reports/country/turkey

Ekmekci, P. E. (2016). Syrian Refugees, Health and Migration Legislation in Turkey. Journal

of Immigrant and Minority Health, 1–8. https://doi.org/10.1007/s10903-016-0405-3

Ekşi, N. (2016). Readmission Agreement Between the European Union and Turkey: A Chain

of Mistakes. In International Community And Refugees: Responsibilities, Possibilities, Human Rights Violations (σσ. 143–183). Istanbul: Amnesty International Turkey. Από τον ιστότοπο https://www.amnesty.org.tr/uploads/Docs/en_12_11_27122016_baski149.pdf

European Commission. (2016a). Communication from the Commission to the European

Parliament, the European Council and the Council, Next Operational Steps in EU-Turkey

Cooperation in the Field of Migration, COM(2016) 166 Final. Brussels. Από τον ιστότοπο

https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160316/next_operational_steps_in_eu-turkey_cooperation_in_the_field_of_migration_en.pdf

European Commission. (2016b). First Report on the progress made in the implementation of the EU-Turkey Statement. Brussels. Από τον ιστότοπο https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ua

ct=8&ved=0ahUKEwi4-970tZfTAhUDwxQKHRsiAUcQFggbMAA&url=https%253A%252F%252Fec.europa.eu%252Fhome-affairs%252Fsites%252Fhomeaffairs%252Ffiles%252Fwhat-we-do%252Fpolicies%252Feurope

European Commission. (2016c). Second Report on the progress made in the implementation of the EU-Turkey Statement. Από τον ιστότοπο https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwic8PHd6KPTAhXFZFAKHUSyDNgQFgg8MAI&url=https%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fhome-affairs%2Fsites%2Fhomeaffairs%2Ffiles%2Fwhat-we-do%2Fpolicies%2Feuropean-agenda-migration%2Fpr

European Commission. (2016d). Third Report on the Progress made in the implementation of the

EU-Turkey Statement. Από τον ιστότοπο https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8

VUMIGRATIONLAWWORKINGPAPERSERIESNO.1540&ved=0ahUKEwic8PHd6KPTAhXFZFAKHUSyDNgQFgg0MAE&url=https%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fneighbourhood-enlargement%2Fsites%2Fnear%2Ffiles%2Fnews_corner%2Fmigration%2Fcom_2016_63

4_f1_other_

European Commission. (2017a). Fifth Report on the Progress made in the implementation of the

EU-Turkey Statement. Από τον ιστότοπο

 https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170302_fifth_report_on_the_progress_made_in_the_implementation_of_th

e_eu-turkey_statement_en.pdf

European Commission. (2017b). Sixth Report on the progress made in the implementation of the

EU-Turkey Statement. Brussels. Από τον ιστότοπο

https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170613_sixth_report_on_the_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_statement_en.pdf

Global Detention Project. (2016). Turkey Immigration Detention Profile. Από τον ιστότοπο

https://www.globaldetentionproject.org/countries/europe/turkey

GUE/NGL Delegation. (2016). What Merkel , Tusk and Timmermans should have seen during their visit to Turkey. Από τον ιστότοπο

http://www.guengl.eu/uploads/news-documents/GUENGL_report_Situation_of_refugees_since_EU-Turkey_deal_2016.05.10.pdf

Heijer, M. den, & Spijkerboer, T. (2016). Is the EU-Turkey Migration and Refugee Deal a

Treaty? Τα στοιχεία αντλήθηκαν στις 20 Φεβρουαρίου 2017 από τον ιστότοπο http://eulawanalysis.blogspot.nl/2016/04/is-eu-turkey-refugee-and-migration-deal.html

Human Rights Watch. (2016a). EU: Don’t Send Syrians Back to Turkey. Από τον ιστότοπο

https://www.hrw.org/news/2016/06/20/eu-dont-send-syrians-back-turkey

Human Rights Watch. (2016b). EU: Returns to Greece Put Refugees at Risk. Από τον ιστότοπο http://www.refworld.org/docid/584e767b4.html

İçduygu, A. (2015). Syrian Refugees in Turkey: The Long Road Ahead. Washington, DC: Migration Policy Institute.

İçduygu, A., & Millet, E. (2016). Syrian Refugees in Turkey: Insecure Lives in an Environment of

Pseudo-Integration(Global Turkey In Europe). Istanbul. Από τον Ιστότοπο

http://www.iai.it/en/pubblicazioni/syrian-refugees-turkey-insecure-lives-environment-pseudo-integration

Leghtas, I. (2017). Like a Prison: Asylum Seekers Confined to the Greek Islands. Από τον ιστότοπο

http://www.iai.it/en/pubblicazioni/impact-eu-turkey-statement-protection-and-reception-case-greece

Médecins Sans Frontières International. (2016, May 13). Europe, don’t turn your back on Asylum: #TakePeopleIn |. Τα στοιχεία αντλήθηκαν στις 13 Απριλίου 2017 από τον ιστότοπο http://www.msf.org/en/article/europe-dont-turn-your-back-asylum-takepeoplein

Ozcan Yildirim. (2017, November 24). 60 bin yabancıya çalışma izni. Anadolu Ajansı. Από τον ιστότοπο http://aa.com.tr/tr/turkiye/60-bin-yabanciya-calisma-izni/692191

Roman, E., Baird, T., & Radcliffe, T. (2016). Why Turkey is Not a “Safe Country.” StateWatch

Analysis(Vol. 3). Από τον ιστότοπο http://www.statewatch.org/analyses/no-283-why-turkey-is-not-a-safe-country.pdf

Roman, E., & Peers, S. (2016). The EU, Turkey and the Refugee Crisis: What could possibly

go wrong? Τα στοιχεία αντλήθηκαν στις 25 Μαρτίου 2016 από τον ιστότοπο http://eulawanalysis.blogspot.nl/2016/02/the-eu-turkey-and-refugee-crisis-what.html

Spijkerboer, T. (2016, September 28). Fact Check: Did the EU-Turkey Deal Bring Down the Number of Migrants and of Border Deaths? Border Criminologies. Από τον ιστότοπο https://www.law.ox.ac.uk/ node/14268  

Ulusoy, O. (2016, March 29). Turkey as a Safe Third Country? Τα στοιχεία αντλήθηκαν στις 30 Μαρτίου 2016 από τον ιστότοπο https://www.law.ox.ac.uk/research-subject-groups/centre-criminology/centreborder-criminologies/blog/2016/03/turkey-safe-third

UNHCR. (2016). UNHCR urges immediate safeguards to be in place before any returns

            begin under EU-Turkey deal. Τα στοιχεία αντλήθηκαν στις 27 Φεβρουαρίου 2017 από τον ιστότοπο http://www.unhcr.org/news/briefing/2016/4/56fe31ca9/unhcr-urges-immediate-safeguards-place-returns-begin-under-eu-turkey-deal.html

WFP Turkey. (2016). Off-Camp Syrian Refugees in Turkey: A Food Security Report. Από τον ιστότοπο http://documents.wfp.org/stellent/groups/public/documents/ena/wfp282921.pdf?_ga=1.195447276.1328830231.1478141578

Ευχαριστούμε τους συντάκτες της Έκθεσης που έδωσαν την άδεια στην Μ.Κ.Ο. Ελληνική Δράση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα «Πλειάδες» να μεταφράσει και δημοσιοποιήσει στα Ελληνικά την Έκθεση, καθώς και την Ομάδα Μελών και Φίλων των «Πλειάδων» που συνέβαλε στη μετάφραση, και ειδικότερα τις/τους Δικηγόρους/Νομικούς Χρήστο Δελλασούδα, Στέλλα Κουτσίκου, Ηλιάνα Κοντιάδη και Ε.Μπ.

---

[1] 35 Έκθεση της Ευρωπαϊκής Ενωμένης Αριστεράς / Αριστερά των Πρασίνων των Σκανδιναβικών Χωρών (GUE / NGL) σχετικά με την αντιπροσωπεία στην Τουρκία, 2-4 Μαΐου 2016. http://www.guengl.eu/uploads/news-documents/GUENGL_report_Situation_of_refugees_since_EU- Turkey_deal_2016.05.10.pdf

[2] 36 Συνέντευξη με τον δικηγόρο C στην Τουρκία, 25/01/2017.

[3] 37 Άρθ. 81 (1) LFIP: Ο αιτών και οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας μπορούν να εκπροσωπούνται από δικηγόρο σε διαδικασίες που αναφέρονται στο κεφάλαιο ΙΙΙ του παρόντος νόμου, εφόσον καλύπτουν τα έξοδα.

[4] 38 Καμπούλ στη Βαρκελώνη Merkezleri ile Geri Gönderme Merkezlerinin Kurulması, Yönetilmesi İsletilmesi, İslettirilmesi ve Denetimi Hakkında Yönetmelik (Επίσημη μετάφραση δεν είναι διαθέσιμη), 28980, Ημερομηνία: 22 Απριλίου 2014. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/04/20140422-5.htm

[5] 39 Συνέντευξη με τον δικηγόρο C στην Τουρκία, 25/01/2017. Αρχικό αντίγραφο της επιστολής που αναφέρθηκε θεωρήθηκε από τον ερευνητή κατά τη διάρκεια της συνέντευξης.

[6] 40 Δήλωση της ΕΕ-Τουρκίας, 18 Μαρτίου 2016, που διατίθεται στη διεύθυνση: : http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/  [πρόσβαση στις 14 Απριλίου 2017]

[7] 41 UNHCR Περιφερειακή Ανταπόκριση των Προσφύγων της Συρίας Συγκοινωνιακή Πύλη Κοινού Διαμεσολάβησης http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224

[8] 42 Οι αιτούντες άσυλο της Eurostat, του ασύλου και της πρώτης ώρας διατίθενται στη διεύθυνση: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=migr_asyappctza&lang=el

[9] 43 Κανονισμός 2016/8722 για την τροποποίηση του κανονισμού για την προσωρινή προστασία. Ημερομηνία 05/04/2016 Επίσημη Εφημερίδα: http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/04/20160407.htm&main= http : //www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/04/20160407.htm

[10] 44 Κανονισμός για τη διαχείριση των καταστροφών και των κέντρων έκτακτης ανάγκης. Αριθ.: 2011/1377 Ημερομηνία: 31/01/2011 διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110219-12-1.pdf

[11] 45 Κανονισμός για την προσωρινή προστασία, 22 Οκτωβρίου 2014, ανεπίσημη μετάφραση διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.refworld.org/docid/56572fd74.html

[12] 46 AFAD. Τρέχουσα κατάσταση στα κέντρα προσωρινής προστασίας AFAD, https://www.afad.gov.tr/tr/2374/Barinma-Merkezlerinde- Son-Durum [πρόσβαση 20 Απριλίου 2017]

[13] 47 Σύμφωνα με τα στοιχεία του τουρκικού Στατιστικού Ιδρύματος, οι Σύριοι ζουν σε όλες τις 81 πόλεις της Τουρκίας. http://www.goc.gov.tr/icerik6/temporary-protection_915_1024_4748_icerik [έχει πρόσβαση στις 20 Απριλίου 2017]

[14] 48 Κανονισμός για τις Άδειες Εργασίας των Δικαιούχων Προσωρινής Προστασίας. Αριθ.: 8375 Ημερομηνία 15/01/2016 Επίσημη Εφημερίδα: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/01/20160115-23.pdf

[15] 49 Εγκύκλιος για τις Υπηρεσίες Υγείας που παρέχονται στους Επισκέπτες της Συρίας, το AFAD. Όχι: 2013/8 Ημερομηνία: 09/09/2013 Διαθέσιμο: https://www.atad.gov/upload/Node/2311/saglik_geneigesi.tif

[16] 50 DGMM Στατιστικές Προσωρινής Προστασίας, διαθέσιμες στη διεύθυνση: http://www.goc.gov.tr/icerik6/temporary- protection_915_1024_4748_icerik [πρόσβαση στις 19 Αυγούστου 2017]

[17] 51 Επιστολή της Αντιπροσωπείας της UNHCR στην Ελλάδα, 23 Δεκεμβρίου 2016, Αθήνα. Διατίθεται στη διεύθυνση: http://www.statewatch.org/news/2017/jan/unhcr-letter-access-syrians-returned-turkey-to-greece-23-12-16.pdf

[18] 52 Συνέντευξη με την δικηγόρο D στην Τουρκία, 25/01/2017

[19] 53 Το περιστατικό αυτό αναφέρθηκε ευρέως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες επιβεβαίωσε ότι οι ομάδες επανεισήχθησαν στην Τουρκία χωρίς να ληφθούν δεόντως υπόψη οι αιτήσεις ασύλου τους. Η ανησυχία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες για την επιστροφή 10 αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα, 21 Οκτωβρίου 2016, διατίθεται στη διεύθυνση: : http://www.unhcr.org/news/briefing/2016/10/5809e78d4/unhcr-concern-return- 10-syrian-asylum-seekers-greece.html

[20] http://madde14.org/images/8/88/YunTurgerikabul.pdf

[21] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0239:FIN:EN:HTML

[22] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0239:FIN:EN:HTML

[23] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0239:FIN:EN:HTML

[24] http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-285_en.htm

[25] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/documents/policies/international-affairs/general/docs/turkey_first_progress_report_en.pdf

[26] http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/02/03-refugee-facility-for-turkey/

[27] https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2016/EN/1-2016-278-EN-F1-1.PDF

[28] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/documents/policies/international-affairs/general/docs/turkey_second_progress_report_en.pdf

[29] http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/

[30] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160420/report_implementation_eu-turkey_agreement_nr_01_en.pdf

[31] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160615/2nd_commission_report_on_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_agreement_en.pdf

[32] https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2016/EN/1-2016-278-EN-F1-1.PDF

[33] http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-1664_en.htm

[34] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160615/2nd_commission_report_on_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_agreement_en.pdf

[35] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160928/3rd_report_on_the_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_statement_en.pdf

[36] http://www.europarl.europa.eu/news/en/news-room/20161117IPR51549/freeze-eu-accession-talks-with-turkey-until-it-halts-repression-urge-meps

[37] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20161208/4th_report_on_the_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_statement_en.pdf

[38] http://www.multeci.org.tr/haberler/multeci-ders-observations-on-refugee-situation-in-turkey/

[39] https://www.hrw.org/news/2016/04/19/eu/greece-first-turkey-deportations-riddled-abuse

[40] http://www.multeci.org.tr/haberler/multeci-ders-observations-on-refugee-situation-in-turkey/

[41] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20160420/report_implementation_eu-turkey_agreement_nr_01_en.pdf [Για την έκθεση αυτή στην ελληνική γλώσσα: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52016DC0231&from=EL]

[42] http://www.iha.com.tr/haber-siginmaci-iadesi-gerceklesti-554445/

[43] http://www.memurlar.net/haber/585374/

[44] http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-1664_en.htm

[45] http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-1664_en.htm

[46] http://www.iha.com.tr/haber-yunanistandan-yeni-gocmen-kafilesi-izmirde-567006/

[47] http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-3204_en.htm

[48] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20161208/4th_report_on_the_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_statement_en.pdf  [Για την έκθεση αυτή στην ελληνική γλώσσα: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52016DC0792&from=EL]

[49] http://www.goc.gov.tr/icerik6/return-statistics_915_1024_10104_icerik

[50] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Επιχειρησιακή εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/press-material/docs/state_of_play_-_eu-turkey_en.pdf