Σκέψεις με αφορμή τη νέα ποινική περιπέτεια του Χρήστου Ριγανά για την καλλιέργεια ινδικής κάνναβης, τη θεραπευτική της σημασία, την αναπηρία και την προσωρινή κράτηση, υπό το φως του νέου Ν.περί ναρκωτικών και των πρώτων θετικών δειγμάτων εφαρμογής του

Έχουν περάσει 2 χρόνια από τότε που (ξανα)διάβαζα στα μέσα –στους  "πρωταγωνιστές" του Θεοδωράκη και στα «Νέα»- για τη συνέντευξη του επί 25 χρόνια τότε χρήστη χασίς και οροθετικού Χρήστου Ριγανά, από την Κέρκυρα. Η περίπτωσή του μου είχε κινήσει έντονα το ενδιαφέρον, μια και ισχυριζόταν ότι είχε κατορθώσει, κάνοντας χρήση χασίς για θεραπευτικό σκοπό, να παραμείνει καλά στην υγεία του, παρότι έπασχε από AIDS. Παραδεχόταν ότι εξακολουθεί να καλλιεργεί, για να παραμείνει… ζωντανός. Ουδέποτε δέχθηκε να υποβληθεί σε αντιρετροϊκή φαρμακευτική αγωγή, αλλά, ορμώμενος και από off the record ιατρικές συμβουλές, κατανάλωνε μαγειρεμένη την ινδική κάνναβη, σε ποσότητα 10-15 γραμμάρια ημερησίως, και έτσι κατάφερνε να παραμείνει υγιής. «Διαλείμματα» στην καλή υγεία του αποτέλεσαν οι περίοδοι που κρατήθηκε στις φυλακές, λόγω των άθλιων συνθηκών που όλοι γνωρίζουμε ότι επικρατούν εκεί, για τις οποίες καταδικαζόμαστε συχνά πυκνά και από Ευρωπαϊκά και διεθνή όργανα και φορείς.

Είχα την ευκαιρία να συζητήσω μαζί του και προσωπικά, πολύ πρόσφατα, όταν ο ίδιος επικοινώνησε μαζί μου μετά την απόφαση που εξέδωσε σε υπόθεση που χειρίστηκα το Μονομελές Εφετείο Κακουργημάτων Πατρών, στις 28 Ιουνίου 2013, το οποίο δέχθηκε ότι ο πελάτης μου, που είχε παραδεχθεί ότι καλλιέργησε 69 δενδρύλλια ινδικής κάνναβης και κατείχε και 54 γραμμάρια «φούντας», έπρεπε υποχρεωτικά να μείνει ατιμώρητος, σε εφαρμογή του νέου νόμου 4139/2013, διότι αφενός ήταν εξαρτημένος χρήστης, και αφετέρου η ποσότητα αυτή κρίθηκε ότι προοριζόταν για να καλύψει τις δικές του ανάγκες. Κατανάλωνε κι εκείνος, αντίστοιχα, μεγάλες ποσότητες ινδικής κάνναβης, ενώ ισχυριζόταν κι εκείνος, που είναι άτομο με αναπηρία και ισχυρούς μυοσκελετικούς πόνους, ότι το χασίς λειτουργούσε αναλγητικά και θεραπευτικά πάνω του. Παρότι δεν θα έπρεπε να είχε κρατηθεί, η Πολιτεία μας εκδήλωσε στην περίπτωσή του όλη της την σκληρότητα απέναντι στα άτομα με αναπηρία, αλλά και την παραγνώριση της λειτουργίας του θεσμού της προσωρινής κράτησης στις δημοκρατικές έννομες τάξεις, επιβάλλοντας το επαχθέστερο των μέτρων δικονομικού καταναγκασμού σε πρόσωπο με γνωστή διαμονή και αναπηρία, γεγονός που παραλίγο να του κοστίσει και την ίδια του τη ζωή. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ΟΥΤΕ ΕΝΑΣ χώρος κράτησης στα πλαίσια του σωφρονιστικού συστήματος, που να πληροί τις προδιαγραφές και να μπορεί να «φιλοξενήσει» άτομο με αναπηρία, γεγονός για το οποίο εξέδωσε σχετικό πόρισμα και ο Συνήγορος του Πολίτη. Εκκρεμεί λοιπόν προσφυγή του κριθέντος πλέον υποχρεωτικά ως μη τιμωρητέου, η οποία κατατέθηκε πριν τη Δίκη του στο ΕΔΔΑ, ενώ μετά την αθώωση ζήτησε και αποζημίωση από το Ελληνικό Δημόσιο για την άδικη κράτησή του, διάρκειας 9 μηνών. Έχει πολλάκις κριθεί από το ΕΔΔΑ ότι τα κράτη δεν μπορούν για κανένα λόγο να θέσουν σε κράτηση πρόσωπα, σε χώρο που είναι ακατάλληλος και μη συμβατός με την κατάσταση της υγείας τους, πόσω δε μάλλον πριν τη Δίκη τους.

Τα ανακαλώ αυτά γιατί πληροφορούμαι ότι ο Ριγανάς συνελήφθη προχθές και κρατείται ξανά, είναι κατηγορούμενος για καλλιέργεια, και αυτός, μεγάλου αριθμού δενδρυλλίων (η κρίση πλέον δεν αφήνει περιθώρια στους βιοπαλαιστές εξαρτημένους χρήστες να αγοράσουν το «φάρμακό» τους) και, παρότι είναι έκδηλο ότι είναι εξαρτημένος χρήστης, θα περάσει από ανακριτή –συνεπώς, διώχθηκε ως μη τοξικομανής, με την έννοια του νόμου.

Η αποδεδειγμένη εξάρτησή του Ριγανά, όμως, δεν αφήνει πια περιθώρια για χαρακτηρισμό της πράξης του ως κακουργήματος, ενώ, παράλληλα, ούτε ως «υπότροπος» μπορεί να κριθεί ο τοξικομανής, κατ’ εφαρμογή του νέου Νόμου.

Καλείται, συνεπώς, ο εφαρμοστής του Δικαίου στην περίπτωση του Ριγανά, μεταξύ πολλών, να συνεκτιμήσει αύριο και τ’ ακόλουθα:

-ότι ο Ριγανάς είναι άτομο με αναπηρία, κι ότι, ακόμα κι αν είχε καταδικασθεί, θα δικαιούταν, ως άτομο που νοσεί από το σύνδρομο επίκτητης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας, να αποφυλακισθεί υφ’ όρον, χωρίς άλλες προϋποθέσεις, δυνάμει του άρθρου 110^Α του Ποινικού Κώδικα. Τυχόν απόφαση κράτησης ατόμου που δικαιούται να τεκμαίρεται αθώο και που θα αποφυλακιζόταν υποχρεωτικά ακόμα κι αν είχε βεβαιωθεί αμετάκλητα το άδικο της πράξης του κι ο καταλογισμός της σε ενοχή του, συνιστά διάκριση λόγω της ιδιότητάς του ως υποδίκου και δεν δικαιολογείται σε καμία περίπτωση. Έτσι νομολόγησε πρόσφατα (προ τριών μηνών) και το ΕΔΔΑ στην Υπόθεση GÜLAY ÇETİN c. TURQUIE (Requête no 44084/10), όπου διαπίστωσε άνιση μεταχείριση μεταξύ υποδίκων και καταδίκων κρατουμένων και κατέληξε στην κατάγνωση παραβίασης και του άρθρου 14 (απαγόρευση διακρίσεων), σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση βασανιστηρίων, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης). Η απόφαση αυτή εκδόθηκε ενώ ήδη είχε κοινοποιηθεί στην Ελλάδα η προσφυγή κρατουμένου με αναπηρία (Χριστοδούλου κατά Ελλάδας), ο οποίος εκπροσωπείται ενώπιον του ΕΔΔΑ από τη γράφουσα. Στην προσφυγή αυτή μεταξύ άλλων παραπονέθηκε ακριβώς για την μη εφαρμογή του 110^Α στους υποδίκους, κάτι που συνιστά διάκριση λόγω «άλλης κατάστασης», στην οποία εμπίπτει -πλέον βεβαιωμένα από το ΕΔΔΑ- και η υποδικία.

-Ότι δεν διαθέτει το Ελληνικό Σωφρονιστικό Σύστημα ούτε ένα χώρο κατάλληλο (με τις απαιτούμενες προδιαγραφές) για να φιλοξενήσει άτομο με αναπηρία, γεγονός που βεβαιώνει και σε έκθεσή του ο Συνήγορος του Πολίτη, ζητώντας από την Πολιτεία να δημιουργήσει έστω μια τέτοια μονάδα, αλλιώς να βρει εναλλακτικούς τρόπους να τιμωρεί τα άτομα με αναπηρία.

-Ότι οι –γνωστές πια τοις πάσι- συνθήκες κράτησης είναι εντελώς ακατάλληλες για άτομα με αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, σε βαθμό που μπορεί να θεωρείται ΒΕΒΑΙΟ ότι θα επιδεινώσουν σημαντικά την υγεία του οροθετικού προσώπου που θα υποβληθεί σε αυτές.

-Ότι ο Ριγανάς είναι εξαρτημένος χρήστης, και συνεπώς η πράξη του έχει σε κάθε περίπτωση πλημμεληματικό χαρακτήρα και δεν χωρεί σύννομα επιβολή προσωρινής κράτησης.

-Ότι δεν έχει ακόμα διακριβωθεί «το ωφέλιμο» τμήμα της ποσότητας που καλλιέργησε, ούτε έχει υπολογισθεί αυτό σε συνάρτηση με τις καθημερινές του ανάγκες. Τούτο θα γίνει κατά την πρόοδο της προδικασίας. Αυτό σημαίνει ότι, παρά τον μεγάλο αριθμό των δενδρυλλίων, πιθανότατα πρόκειται περί προμήθειας (μέσω καλλιέργειας και συγκομιδής δενδρυλλίων ινδικής κάνναβης) ναρκωτικών ουσιών σε ποσότητα που δικαιολογείται προς ίδιαν χρήσιν (άρθρο 30 παρ.1, 2, 3, 4^α, 5 του Ν.4139/13)», πράξη που το Δικαστήριο που θα κρίνει την υπόθεση θα διαπιστώσει ότι πρέπει να μείνει ατιμώρητη, δεδομένου ότι κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης ήταν εξαρτημένος, με την έννοια του Νόμου, από την ουσία αυτήν.

-Ότι ο Ριγανάς έχει γνωστή διαμονή, εργάζεται και είναι πλήρως ενσωματωμένος και αποδεκτός στην τοπική κοινωνία, που γνωρίζει και αποδέχεται ότι ο νέος αυτός είναι «χασικλής» και τον αγαπά.

-Ότι η μορφή του Ριγανά έχει λειτουργήσει εμβληματικά σε αγώνες για την αλλαγή πολιτικής στο θέμα της απαγόρευσης της χρήσης ινδικής κάνναβης. Παραμένει ένα μεγάλο, ανοιχτό ζήτημα, σε μια Ευρώπη ενωμένη, το να οδηγείται στη φυλακή κάποιος για μια πράξη που στο «δίπλα κράτος» είναι εντελώς νόμιμη.

-Ότι τίθεται κι ένα ακόμα μείζον ζήτημα: η θεραπευτική αξία της κάνναβης για την συγκεκριμένη πάθηση, καθώς και οι συνέπειες στον ευάλωτο οργανισμό του από την τυχόν αιφνίδια παύση της πρόσληψής της. Επίσης, ότι τα θεραπευτικάαυτά αποτελέσματα τεκμηριώνονται επιστημονικά (βλ., αντι πολλών, εδώ: http://cannabis-med.org/data/pdf/2001-03-04-5.pdf)

- Ότι καθοριστική σημασία έχει το πραγματικό γεγονός ότι είναι τοξικομανής – εξαρτημένο επί δεκαετίες άτομο με την έννοια του Νόμου 4139/2013 (γεγονός που τεκμηριώνεται πλήρως εν προκειμένω) και θα πρέπει να τύχει υποχρεωτικά της ανάλογης μεταχείρισης.

Συνεπώς, ακόμα και αν γίνει δεκτό στο στάδιο της κίνησης της ποινικής δίωξης ότι η πράξη του αποτελεί μορφή διακίνησης ναρκωτικών ουσιών (πράγμα που ο ίδιος κατηγορηματικά αρνείται), και εμπίπτει στο πραγματικό του άρθρου 20 παρ.1,2,3 του Ν.4139/13,  θα πρέπει να εισαχθεί για πράξη πλημμεληματική, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 30 παρ.4 περ.β΄ και 30 παρ.5 του ανωτέρω Νόμου.

Σε καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις δεν συγχωρείται προσωρινή κράτηση.

Μου έρχεται συχνά τον τελευταίο μήνα στο νου η αγόρευση της (εξαιρετικής, από πλευράς κατάρτισης, ευφράδειας και αντιληπτικής ικανότητας ακόμα και λεπτών αποχρώσεων του Ποινικού Δικαίου) Εισαγγελέα, που ξεκίνησε με την φράση «στο ποινικό Δικαστήριο τα «μαθηματικά» είναι σχετική έννοια. Στην προηγούμενη δίκη τα 23 δενδρύλλια ήταν πολλά για να δικαιολογήσουν προσωπική χρήση. Στην αμέσως επόμενη, αυτή, τα 69 είναι λίγα. Δεν μπορεί ο ποινικός δικαστής να είναι απόλυτος και να μη βλέπει πίσω από τους αριθμούς».

Ας ευχηθούμε ότι ο  αυριανός εφαρμοστής του Δικαίου θα δεν θα «κοιτάξει» απλώς την υπόθεση, αλλά ότι θα την «δει». Πίσω απ’ τους αριθμούς, και πέρα από την συνηθισμένη -μη σεβόμενη τις προδιαγραφές που θέτει ο Κ.Π.Δ. για την προσωρινή κράτηση- αυτοματοποίηση, βρίσκεται πάντα ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία.

Θα παρακολουθήσω αυτήν την υπόθεση με μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά και περαιτέρω ενεργοποίηση, σε περίπτωση που δεν γίνουν σεβαστές θεμελιώδεις κατευθύνσεις – θεωρητικές κατακτήσεις του νομικού μας πολιτισμού, όπως είχαμε την ευκαιρία να τον δούμε να σμιλεύεται νομολογιακά μέσα από τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ.

Ηλέκτρα – Λήδα Κούτρα

Δικηγόρος Αθηνών

Πρόεδρος της Ελληνικής Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα – «πλειάδες»