ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΕ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΔΔΑ: ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Η ΚΡΑΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΒΙΑΖΕΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 3 ΤΗΣ ΕΣΔΑ (απαγόρευση των βασανιστηρίων ή άλλης απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης). Το άρθρο 3 απαιτεί από τα κράτη που έχουν υπογράψει και κυρώσει την ΕΣΔΑ να διασφαλίζουν ότι κάθε κρατούμενος κρατείται σε συνθήκες που είναι συμβατές με το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Μερικά σχετικά παραδείγματα από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπως έχουν σταχυολογηθεί από το ίδιο το Δικαστήριο (factsheets), ακολουθούν παρακάτω (μετάφραση δική μας):

• Β. κατά Γερμανίας, 10.03.1988: Ο αιτών είχε διαμαρτυρηθεί για τις συνθήκες της προφυλάκισης του, υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν σε θέση να λάβει κατάλληλη ιατρική θεραπεία για την κατάσταση της υγείας του, η οποία αποδυναμώθηκε λόγω των κακουχιών που υπέφερε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης την περίοδο μεταξύ 1949 και 1945. Το ΕΔΔΑ δεν διέγνωσε παραβίαση του άρθρου 3, καθόσον έκρινε ότι ο προσφεύγων είχε υποβληθεί σε θεραπεία για ψυχολογικά προβλήματα στη φυλακή και οι ιατρικές εκθέσεις δεν ήταν επαρκώς πειστικές ώστε να δικαιολογούν τους ισχυρισμούς περί ασυμβατότητας με την κράτηση.

• Aerts κ. Βελγίου, 30.07.1998: διατήρηση του προσφεύγοντος σε ψυχιατρική πτέρυγα μιας συνηθισμένης φυλακής και όχι σε κοινωνικό κέντρο προστασίας το οποίο ορίζεται από το αρμόδιο Συμβούλιο Ψυχικής Υγείας. Δεν υπάρχει παραβίαση του άρ.3: οι συνθήκες διαβίωσης στην ψυχιατρική πτέρυγα δε διαφάνηκε να είχαν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική του υγεία, οι οποίες να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρ.3.

• Peers κ. Ελλάδας, 04.06.1999: φυλακισμένος κρατείτο στο ψυχιατρικό νοσοκομείο της φυλακής και έπειτα σε απομόνωση. Υπάρχει παραβίαση του άρ.3 λόγω των συνθηκών κράτησης, οι οποίες απομείωσαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του προσφεύγοντος δημιουργώντας του αισθήματα αγωνίας/άγχους και κατωτερότητας, ικανά να τον ταπεινώσουν και εξευτελίσουν, και ενδεχομένως ικανά να κάμψουν την ψυχική και ηθική αντίστασή του.

• Η υπόθεση Romanov κατά Ρωσίας, (απόφαση της 20.10.2005), αφορούσε στην κράτηση του αιτούντα στην ψυχιατρική πτέρυγα της φυλακής, προκειμένου να υποβληθεί σε εξετάσεις. Το ΕΔΔΑ κατέληξε σε κατάγνωση παραβίασης του άρθρου 3 ΕΣΔΑ: Οι συνθήκες κράτησης του προσφεύγοντα, ιδίως ο σοβαρός υπερπληθυσμός και επιζήμια του επίδραση στο «καλώς έχειν» του, σε συνδυασμό με τη διάρκεια της περιόδου κατά την οποία ο αιτών κρατήθηκε στις δεδομένες συνθήκες, έφθασε σε τέτοιο επίπεδο σοβαρότητας ώστε να κριθεί ότι αποτελεί ταπεινωτική μεταχείριση.
• Rupa κατά Ρουμανίας, 16.12.2008: Ο προσφεύγων, ο οποίος έπασχε από ψυχολογικές διαταραχές και καταχωρήθηκε από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές ως άτομο με αναπηρία, παραπονέθηκε για απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης στα κρατητήρια αστυνομικού τμήματος. Παραβίαση του άρθρου 3, ιδίως λόγω της έλλειψης κατάλληλης ιατρικής μέριμνας ενόψει της ευάλωτης ψυχολογικής κατάστασης του προσφεύγοντος (οι αρχές είχαν υποχρέωση να τον έχουν διευκολύνει να εξεταστεί από ψυχίατρο, το συντομότερο δυνατόν, προκειμένου ο τελευταίος να καθορίσει αν η ψυχολογική κατάστασή του ήταν συμβατή με την κράτηση, και τι θεραπευτικά μέτρα θα έπρεπε να ληφθούν).
• Στην υπόθεση της Soering κατά Ηνωμένου Βασιλείου (Απόφαση της 07.07.1989), το Δικαστήριο έλαβε υπόψη – συνεκτίμησε την ψυχική υγεία του προσφεύγοντος (§ 109: «Αν και δεν είναι έργο αυτού του Δικαστηρίου να προδικάσει ζητήματα ποινικής ευθύνης και κατάλληλου ύψους ποινής, η νεότητα του προσφεύγοντος κατά το χρόνο της παράβασης και στη συνέχεια η ψυχική του κατάσταση, όπως προκύπτει από ψυχιατρικά ευρήματα, θα πρέπει συνεπώς, να ληφθούν υπόψη ως συμβάλλοντες παράγοντες που τείνουν, στην περίπτωσή του, να εντάξουν την μεταχείριση στην πτέρυγα των μελλοθανάτων στα πλαίσια του άρθρου 3 ").

Η ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΗ ΚΡΑΤΗΣΗ

• G. κατά Γαλλίας (αριθ. 27244/09), Απόφαση της 23.02.2012: Ο προσφεύγων, ο οποίος έπασχε από μια χρόνια σχιζοφρενικού τύπου ψυχιατρική διαταραχή, συνελήφθη και στη συνέχεια καταδικάστηκε σε φυλάκιση δέκα ετών». Τελικά αθωώθηκε στο Εφετείο. Το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Σε συνήχηση και με τη σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης Rec (2006) 2, το Δικαστήριο έκρινε ότι η συνεχιζόμενη κράτηση του προσφεύγοντος για μια περίοδο άνω των τεσσάρων ετών, είχε καταστήσει πολύ δύσκολο το να του παρασχεθεί η ιατρική θεραπεία που απαιτούσε η κατάστασή του και τον είχε υποβάλλει σε κακουχίες που υπερέβαιναν το αναπόφευκτο επίπεδο ταλαιπωρίας που είναι συμφυές με την στέρηση της ελευθερίας / κράτηση.

·        Μ.D. κατά Ηνωμένου Βασιλείου (αρ. 24527/08), 03.05.2012: κράτηση ενός πνευματικά ασθενούς άνδρα σε αστυνομικό κρατητήριο για περισσότερες από τρεις ημέρες. Το Δικαστήριο έκρινε ειδικότερα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η παρατεταμένη κράτηση του προσφεύγοντα, χωρίς κατάλληλη ψυχιατρική αγωγή, είχε απομειώσει την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του, αν και, όπως έκρινε το ΕΔΔΑ, δεν υπήρξε εσκεμμένη αμέλεια εκ μέρους της αστυνομίας.

• Η υπόθεση Ι.Β. κατά Βελγίου (no.22831/08), Απόφαση της 02.10.2012, αφορούσε στην σχεδόν διαρκή κράτηση ενός ατόμου που έπασχε από προβλήματα ψυχικής υγείας στην ψυχιατρική πτέρυγα δύο βελγικών φυλακών από το 2004 έως και το 2011. Το ΕΔΔΑ κατέγνωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 1 (δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια), κρίνοντας ότι οι συνθήκες της κράτησης ήταν ασυμβίβαστες με το σκοπό της κράτησης.

Το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι η διατήρηση σε μια ψυχιατρική πτέρυγα έπρεπε να

είναι προσωρινή, ενώ οι αρχές εξέτασαν ένα θεσμό που ήταν καλύτερα προσαρμοσμένος στην κατάστασή του αιτούντος και την επανένταξή του. Μια τοποθέτηση ενδονοσοκομειακή είχε προταθεί από τις αρχές ήδη από το 2005. Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο τόπος κράτησης ήταν ακατάλληλος και σημείωσε ειδικότερα ότι η θεραπευτική φροντίδα ήταν πολύ περιορισμένη στη φυλακή.

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΥΠΟ ΚΡΑΤΗΣΗ

• Keenan v. the United Kingdom, 03.04.2001: ο Προσφεύγων που έπασχε από παράνοια, αυτοκτόνησε στη φυλακή.

Το Δικαστήριο δεν κατέληξε σε κατάγνωση παραβίασης του άρθρου 2 (δικαίωμα στη ζωή) γιατί δεν είχε κατατεθεί στο Δικαστήριο επίσημη διάγνωση σχιζοφρένειας και οι αρχές είχαν μιαν εύλογη ανταπόκριση στη συμπεριφορά του, τοποθετώντας τον σε νοσοκομειακή περίθαλψη και υπό επίβλεψη, όταν έδειξε τάσεις αυτοκτονίας.

Καταδίκασε όμως το Ηνωμένο Βασίλειο για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, λόγω έλλειψης επαρκούς εποπτείας, έλλειψης ενημέρωσης του ιατρικού του φακέλου και σημαντικά ελαττώματα στην ιατρική φροντίδα που του παρασχέθηκε. Επίσης, η επιβολή μιας σοβαρής πειθαρχικής τιμωρίας, που θα μπορούσε να είχε απειλήσει την φυσική και ηθική του αντίσταση, δεν ήταν συμβατή με τα απαιτούμενα στάνταρντς μεταχείρισης σχετικά με τα άτομα με ψυχικές διαταραχές.

• Rivière v. France, 11.07.2006:

Ο Προσφεύγων είχε διαγνωσθεί ως άτομο με ψυχιατρική διαταραχή, σχετική και με τάσεις αυτοκτονίας και οι ειδικοί είχαν εκφράσει ανησυχία για κάποιες πτυχές της συμπεριφοράς του, ιδίως δε μια τάση για αυτοστραγγαλισμό. Διαμαρτυρήθηκε για την εξακολούθηση του εγκλεισμού του παρά τα ψυχιατρικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, που απαιτούσαν εξειδικευμένη φροντίδα. Το Δικαστήριο διέγνωσε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, κρίνοντας ότι η εξακολούθηση του εγκλεισμού του προσφεύγοντος χωρίς την κατάλληλη ιατρική εποπτεία αποτελούσε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση (οι φυλακισμένοι με σοβαρές διανοητικές διαταραχές και τάσεις αυτοκτονίας απαιτούσαν το χειρισμό τους με μέτρα ειδικά για την κατάστασή τους, ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα του αδικήματος για το οποίο είχαν καταδικαστεί.

• Η υπόθεση Renolde v. France, 16.10.2008, αφορούσε στην αυτοκτονία κατά τη διάρκεια της προσωρινής κράτησης ενός άνδρα που υπέφερε από οξεία ψυχωσική διαταραχή. Το Δικαστήριο κατέγνωσε παραβίαση των άρθρων 2 και 3 της ΕΣΔΑ σε βάρος της Γαλλίας, δεχόμενο ότι «η ιδιότητα των ανθρώπων ως πνευματικά αρρώστων απαιτούσε την ειδική τους προστασία και το εξέπληξε το γεγονός ότι παρά την διάγνωση της διανοητικής κατάστασης του προσφεύγοντος, δεν έδειχνε να έχει υπάρξει κάποια συζήτηση ως προς το αν θα έπρεπε να εισαχθεί σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Καμία σημασία δεν φαινόταν να έχει δοθεί στην πνευματική του κατάσταση –παρά το γεγονός ότι είχε κάνει ασυνάρτητα σχόλια κατά τη διάρκεια της έρευνας για το περιστατικό της απόπειρας αυτοκτονίας του και είχε χαρακτηρισθεί ως «πολύ διαταραγμένος».
• Η υπόθεση De Donder και De Clippel v. Belgium (no. 8595/06), της 06.12.2011, αφορά επίσης την αυτοκτονία στη φυλακή ενός διανοητικά διαταραγμένου νέου άνδρα που είχε τοποθετηθεί σε «κανονική» φυλακή, σαν αμιγώς ποινικός κρατούμενος.

Το Δικαστήριο κατέγνωσε παραβίαση του άρθρου 2 (στο ουσιαστικό του σκέλος) σχετικά με τον θάνατο του νέου άνδρα στη φυλακή, αλλά μη παραβίαση του ίδιου άρθρου (στο διαδικαστικό του σκέλος), σχετικά με την αποτελεσματικότητα της έρευνας των αρχών για το περιστατικό, και ανακεφαλαιώνοντας τη νομολογία του διατύπωσε ότι: «Κατ’ Αρχην, η «κράτηση» ενός προσώπου ως ψυχικά/διανοητικά ασθενούς είναι «νόμιμη», με την έννοια και για τους σκοπούς του άρθρου 5, μόνο αν λαμβάνει χώρα σε νοσοκομείο, κλινική ή άλλο κατάλληλο ίδρυμα», καταλήγοντας, παράλληλα, και σε κατάγνωση παραβίασης του άρθρου 5 § 1 της ΕΣΔΑ.

• Η υπόθεση Ketreb v. France (no. 38447/09), 19.07.2012 αφορά στην αυτοκτονία, δι’ απαγχονισμού στη φυλακή, ενός τοξικομανούς που καταδικάστηκε για ένοπλη επίθεση. Το ΕΔΔΑ κατέγνωσε παραβίαση των άρθρων 2 και 3 της ΕΣΔΑ, διότι το κράτος είχε αποτύχει να εκπληρώσει το καθήκον του να δείξει ειδική μέριμνα ώστε ένας ευάλωτος κρατούμενος να μη αυτοκτονήσει.